روش های بهبود کیفیت پژوهش

رشد کمی تحقیق و پژوهش در سال های اخیر در نظام دانشگاهی کشور، اگر با سازوکارهای بهبود کیفیت و هدف مند کردن پژوهش همراه شود، دستیابی به توسعه دانایی محور را مسیر می سازد. در این عرصه اقدامات مفیدی انجام شده است اما هنوز در ابتدای راه هستیم

هزاران راه رفته و نرفته

۱) ایجاد شبکه های تحقیقاتی

برای مشارکت دادن مصرف کنندگان نتایج تحقیقات و پژوهش ها در انجام پژوهش و حمایت از آن، شبکه های تحقیقاتی در سراسر کشور ایجاد شده اند. این شبکه ها به این صورت هستند که همه ذی نفعان تحقیق، اعم از تحقق، مدیر و استفاده کنندگان از نتایج تحقیق در این کمیته ها گرد هم جمع شده اند. بنابراین این گروه ها می توانند موضوعات تحقیقاتی را با یکدیگر تحلیل کنند، کارهای پژوهشی در کنار هم انجام دهند و نتایج آن به درستی به دست مصرف کنندگان پژوهش برسد. این حرکت باید در ادامه مسیر پژوهشی کشور، با قوت بیشتری دنبال شود. و امید می رود که بتواند در حل بسیاری از مشکلات فعلی روند تحقیق و پژوهش کشور، مفید باشد.

۲) گسترش تحقیق به خارج از دانشگاه ها

قسمت زیادی از کارهای پژوهشی در کشور در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی کشور انجام می شود. اما باید تحقیق را به سایر قسمت های جامعه نیز تسری دهیم. کارگاه های متعددی که برای مدیران و حتی مردم در چند سال اخیر در عرصه آشنایی آنان با روش تحقیق برگزار شده است، به طور دقیق با این هدف طراحی شده بوده اند. اقدام موثر دیگری که در این رابطه انجام شده است، تالیف کتبی با همین هدف بوده است. کتاب «ده گام پژوهش» نمونه ای از این کتب است که به زبان ساده و به منظور آشنایی افرادی که در سطح ابتدایی تحقیق شروع به کار کرده اند با اصول اولیه تحقیق و پژوهش تالیف شده است.

۳) پایگاه های تحقیقات جمعیتی

برای مشارکت بیشتر مردم در عرصه پژوهش پایگاه های تحقیقات جمعیتی ایجاد شده اند. این پایگاه ها عرصه تحقیقات اجتماعی هستند که مدیریت و رهبری این نوع تحقیقات در این مراکز به مردم واگذار شده است.

۴) مرتبط ساختن صنعت با پژوهش

تلاش هایی که در سال های اخیر انجام شده است، موجب شده تا صنعت و پژوهش بیش از گذشته به یکدیگر نزدیک شوند. یکی از اقدامات موثری که سبب شده این ارتباط تقویت یابد، ایجاد مراکز رشد است. این مراکز به طور عمده در زمینه داروسازی، بیوتکنولوژی و تجهیزات پزشکی فعال هستند. امیدوارم که این گونه حرکت ها تداوم پیدا کنند تا آنجا که صنعت و پژوهش به یکدیگر بسیار نزدیک شوند.

۵) فعال کردن کمیته های پژوهشی دانشجویی

تلاش های انجام گرفته سبب شده تا کمیته های پژوهشی دانشجویی رونق خوبی در دانشگاه ها پیدا کنند. به عقیده من، پر کردن اوقات فراغت دانشجویان با پژوهش و درگیر کردن دانشجویان در پروژه های پژوهشی آینده کشور را به لحاظ پژوهشی تامین می کند. اما باید توجه کنیم که نگاه های جدید در عرصه پژوهش باید در کمیته های پژوهش نهادینه شوند و دیدگاه های سنتی موجود در این عرصه ها را تغییر دهیم. به عبارت دیگر، نسل پژوهشی آینده کشور را باید از همین حالا با مدیریت و فرهنگ صحیح پژوهش آشنا کنیم.

۶) دوره های KTE

یکی از نتایج تلاش برای استفاده از تحقیقات، تعریف برگزاری دوره فوق لیسانس با عنوان Knowledge Transition and Exchange (KTE) است. مقدمات برگزاری این دوره طی شده است و امیدوارم به زودی شاهد شکل گیری آن باشیم.

۷) کمیته های اخلاق

طی سال های اخیر، کمیته ملی اخلاق شکل گرفته ضمن آنکه کمیته های اخلاق دانشگاهی نیز درست شده است. با تلاش های صورت گرفته، کدهای اخلاقی روشن شده اند. شرح وظایف این کمیته ها مشخص شده است و تا حدی ساختارها و نهادهای لازم در این زمینه شکل گرفته اند. اما هنوز نیاز است که روی این موضوع کار بیشتری صورت بگیرد.

۸) ترسیم بردار اولویت های پژوهشی

متاسفانه کماکان دیده می شود که پژوهش ها روی بردار اولویت های ملی حرکت نمی کنند. به همین لحاظ طی چند سال اخیر سعی شده تا در هر استانی اولویت های پژوهشی مشخص شوند و متناسب آن اقداماتی انجام شود تا استان ها به حرکت در راستای اولویت های ملی و استانی خود تشویق شوند.

۹) در تار و پود آمارها، گم نشویم!

یکی از شاخص های بین المللی که در عرصه تولید علم اهمیت زیادی دارد، تعداد مقالات چاپ شده هر کشور است. به همین لحاظ نمی توان از کنار این موضوع گذشت. ضمن آنکه اگر محققی نتیجه کار خود را منتشر نکند و دیگران از کارهای او اطلاع نیابند، فایده ای نصیب کشور و جامعه علمی جهانی نخواهد شد. بنابراین به دو دلیل باید در تولید علم جهانی مشارکت کنیم. در سال های اخیر تعداد مجلات علمی ـ پژوهشی کشور افزایش قابل توجهی داشته. ضمن آنکه تعداد مقالات منتشره ایرانیان در مجلات بین المللی نیز رشد چشمگیری داشته است. برای مثال در سال ۱۳۸۵ نزدیک به ۵۶۳۲ مقاله از ایران در مجلاتی که در پایگاه های بین المللی نمایه می شوند، به چاپ رسیده است. در حالی که این آمار در سال ۱۳۸۰ تنها ۳۳۵ مقاله را شامل می شد. این رشد چشمگیر به دو دلیل صورت گرفته است. اول آنکه تعدادی از مجلات چاپ داخل کشور در پایگاه های بین المللی نمایه شده اند و به تبع آن مقالاتی که در این مجلات به چاپ می رسند در رشد آمار فوق موثر خواهند بود. و دوم آنکه چاپ مقالات ایرانیان در مجلات خارجی نیز رشد خوبی داشته است. اما فراموش نکنیم که نباید تمام توان خود را روی رشد این آمار و ارقام بگذاریم. آنچه باید محور توجهات ما باشد، منتفع شدن کشور از نتایج پژوهش هاست. رشد پژوهشی زمانی حایز اهمیت است که بتواند سیاست های سلامت ما را اصلاح کند و بتواند تولید در کشور ایجاد کند. پژوهش مطلوب باید بتواند به بهبود مدیریت کشور و یا اصلاح شیوه های زندگی مردم نیز منجر شود.

۱۰) پژوهش برای توسعه دانایی محور

توسعه دانایی محور توسعه ای است که با علم بومی ایجاد شود، نه آنکه به کمک پول آن را به طور موقتی برای کشور به ارمغان آورد. چنین توسعه ای تنها با انجام پژوهش هایی در راستای اصلاح مدیریت و سیاست گذاری ها میسر خواهد بود. نباید فکر کنیم که افزایش تعداد مقالات در مجلات ISI معادل توسعه دانایی محور است. متاسفانه به دلیل آنکه دانشگاه ها علاقه زیادی به رشد تعداد مقالاتشان دارند (به دلیل اثرگذار بودن تعداد مقالات ISI دانشگاه ها در رتبه بندی آنان) متولیان عرصه پژوهش کشور باید مواظب دور شدن دانشگاه ها از هدف اصلی پژوهش باشند.

توسعه دانایی محور در عرصه سلامت، توسعه ای است که مبتنی بر علم باشد. بر همین اصل، سیاست ما در عرصه صنعت سلامت و مسایل فرهنگی اجتماعی سلامت هم باید این گونه باشد. در هفت، هشت سال اخیر در مراکز تحقیقاتی و دانشگاه های ما حرکت خوبی برای رشد کمی تحقیق انجام شده است. اما هنوز نقشه پژوهش کشور در زمینه راهبردهای تولید علم و رقابت علمی در منطقه مشخص نشده است. هنوز راهکارهایی که برای رسیدن به توسعه دانایی محور لازم هستند، مشخص نشده اند و نیاز است که روی آنها بیشتر کار شود.درمجموع تحقیق کشور نیازمند مدیریت فوق العاده قوی، نوآور، جامعه نگر، آینده نگر و شکوفا است.