فروشگاه اینترنتی پاسارگاد آریان

امروزه توجه به علوم استراتژیک سرلوحه کار و برنامه غالب کشورها قرار گرفته است.

امروزه توجه به علوم استراتژیک سرلوحه کار و برنامه غالب کشورها قرار گرفته است . بطوریکه حتی عنوان شده در آینده، علم به اندازه ثبات سیاسی برای کشور ها مهم است. نوع علوم راهبردی(استراتژیک) در هر کشور با توجه به شرایط مختلف سیاسی, اقتصادی, اقلیمی, اجتماعی و حتی اعتقادی آن کشور تعریف و مشخص می گردد. نشان دار کردن یک سری از علوم و تعیین راهکار در جهت توسعه آنها و بهره برداری از آن علوم، از هدر رفت بسیاری از انرژی ها و منابع جلوگیری می کند.

آن چه مهم است این است که تعیین علوم راهبردی برای کشور مقوله ایست که باید از درون جوامع علمی(Scientific societies) بیرون آید. سپس طی بررسی های دقیق توسط گروه های کاملا تخصصی (Science panel) در زمینه علوم مختلف و پس از شناسایی و اولویت بندی اطلاعات و اجزاء لازم, علوم راهبردی کشور مشخص شوند و به صورت مکتوب در آیند. وظایف و اختیارات این گروه باید مشخص باشد. مستندات علمی جهت تصمیم گیری باید معتبر و بر اساس منابع علمی قوی ( همراه با ذکر منابع در پیش نویس )باشد. همچنین نیاز های کشور می بایست در زمینه های متنوع و مختلف ( سیاسی, اقتصادی, روابط خارجی, اجتماعی ) بررسی شوند.

وجود یک تعامل پایدار بین دانشمندان و سیاستگذاران حیاتی است. گروه های کاملا تخصصی(Science panel) مباحث علمی را به زبان ساده و روان برای سیاستگذاران ترجمه می کند (این مرحله اهمیت بنیادین دارد و باید از روش های مختلف دیداری, شنیداری در جهت تغییر بینش و نگرش سیاستگذاران به سمت علمی شدن سیاستگذاری استفاده کرد).

موارد مورد بحث شامل موارد زیر می باشد:

۱) بررسی نیازهای کشور در ابعاد مختلف و ارزیابی پتانسیل های علمی کشور و تعیین علوم استراتژیک برای یک بازه زمانی مشخص

۲) ارزیابی تعداد متخصصان در زمینه علوم راهبردی

۳) سیاست گذاری در جهت رفع کمبودها و اشتباهات بنیادین موجود در مسیر رشد این دانش ها به صورت کاملا علمی

۴) بازنگری های مکرر و نظارت بر اجرای تصمیمات و بعضا تکمیل و تسهیل مراحل .

به نظر می رسد آوردن مثال هایی از مراحل کار در کشور های دیگر خالی از لطف نیست. در ادامه بخشی از"Strategic science plan" مصوب در پارلمان انگلیس خواهد آمد.

در کشور انگلیس علوم پایه (Science), تکنولوژی (Technology), مهندسی (Engineering) و ریاضیات (Mathematics) و در مجموع STEM مهم ترین عناوین علمی هستند که از سال ۲۰۰۵ ( تا ۲۰۱۴) به عنوان علوم راهبردی در کانون توجه سیاستمداران این کشور قرار گرفته اند. این علوم توسط جامعه های علمی و بر اساس نیاز های جامعه انگلیس در حال و آینده به عنوان علوم استراتژیک مشخص شده است طی فرایندی علم مدار و با استفاده از متخصصان در علوم مختلف که در اینجا مجال پرداختن به آن نیست.

مسؤولان این کشور در پی آن هستند که با بررسی دلایل کاهش دانشجویان این رشته ها و نیز بررسی علل بسته شدن بعضی دانشکده های مربوطه ،از افول کیفیت این علوم جلوگیری کنند. در سال ۲۰۰۲ Robert’s, در مقاله ای مروری به افزایش تقاضای بازار کار به فارغ التحصیلان STEM توجه ویژه ای نمود. او نتیجه گیری کرد که کاهش مهارت در این علوم منجر به کاهش نوآوری در ابعاد مختلف می گردد که به خصوص از نظر اقتصادی برای کشور مهم است. در همین راستا در سند مربوط به علم و نوآوری (Science and innovation investment framework ۲۰۰۴ ۲۰۱۴) مقرر گردید بودجه R&D از ۱.۹ درصدGDP به ۲.۵ درصد تا سال ۲۰۱۴ افزایش یابد.

در سال ۲۰۰۶ در مقاله ای تحت عنوان " مراحل بعدی" (Next steps) جهت استفاده بهینه از بودجه های تخصیص داده شده راهکارهایی ارایه شد که از آن جمله می توان به تأمین قوی دانشمندان, مهندسان و تکنولوژیست ها و نیز ایجاد گروههای علمی برای ارزیابی مزایا و معایب تکنولوژی های در حال تزاید اشاره کرد.

طی مطالعات دقیق و نمودارهای مطالعه محور در طی سال های ۱۹۹۰ تا کنون صاحبنظران متوجه شدند که در زمینه علوم ریاضیات, زیست شناسی, فیزیک و شیمی افت مشاهده می شود و استقبال دانش آموزان از ادامه تحصیل در این رشته سیر نزولی دارد. در جستجو به دنبال علل این این افول به نتایج جالبی رسیدند و مهمترین علل را در چند عنوان اعلام نمودند:

۱) آموزش(Teaching): کمبود معلمانی که در رشته تدریس خود تخصص دارند. در گزارشی که در سال ۲۰۰۶ از مؤسسه ملی تحقیقات در مورد آموزش منتشر شد تنها ۴۴% معلمان بیولوژی در دبیرستان های انگلیس بیولوژیست بودند. همین طورتنها ۲۵% مدرسان شیمی و ۱۹% مدرسان فیزیک در زمینه تدریس خود متخصص بودند. ۲۴% معلمان ریاضی نیز غیر متخصص بودند.

در ضمن مدیران مدارس بیشتر معلمان متخصص را برای تدریس در کلاس های بالاتر می گماشتند, در نتیجه در کلاس های پایین تر که پایه های اطلاعاتی دانش آموزان راجع به علوم شکل می گیرد و اهمیت آن کمتر از کلاس های بالاتر نیست, بیشتر معلمان غیر متخصص تدریس می کنند.

پر واضح است که معلم متخصص شور و اشتیاق, تمایل و نیز اعتماد به نفس بیشتری جهت ترغیب دانش آموزان برای انتخاب رشته های STEMدر مدرسه و نیز مدارج بالاتر خواهد داشت و این تبدیل به یک سیکل معیوب می گردد و به صورت پیشرونده منجر به افول این علوم می گردد.

در سال ۲۰۰۶ خانه علم و تکنولوژی مجلس اعیان (House of lords science and technology) کمیته ای را موظف کرد تا اهمیت کار علمی با کیفیت خوب را در تغییر نگرش دانش آموزان ارزیابی کند.

این گروه متوجه شدند کمبود معلمان متخصص و فشار برنامه درسی مانع از تدریس با کیفیت می گردد.

۲) ذهنیت دانش آموزان نسبت به علم و اهالی علم: علم با ابعاد دیگر زندگی که از نظر کوچکتر ها لذت بخش تر هستند, رقابت می کند. دانش آموزان تصور می کنند در مدرسه حجم زیادی از اطلاعات که ارتباط چندانی هم با زندگی معمولی و حتی حقیقت ندارد به ذهن انها وارد می شود.

۳) درک از علم به عنوان یک مبحث سخت:علوم پایه و ریاضیات از مشکل ترین دروس هستند و معمولا نمرات در این رشته ها کمتر است و همین مسأله یکی از دلایل رغبت کمتر دانش آموزان و دانشجویان برای ادامه تحصیلات در این رشته ها است.

۴) نگرانی در مورد آینده شغلی: بسیاری از جوانان تصور درستی در مورد مشاغل مربوط با علوم ندارند و مشاوران شغلی در مدارس نیز اطلاعات کافی و کامل در مورد این مشاغل ندارند. مثلا اینکه درآمد یک فارغ التحصیل در رشته فیزیک یا شیمی از حد متوسط بالاتر است.{نویسنده: البته به نظر نمی رسد در ایران هنوز بسترهای مناسب برای فعالیت این متخصصان وجود داشته باشد.} برای اصلاح نگرش جوانان در این زمینه، دولت انگلیس در سال ۲۰۰۶ بودجه ای را در نظر گرفت.

۵) تعطیل شدن دپارتمان های دانشگاهی: از سال ۲۰۰۱ بسیاری از دپارتمان های دانشگاهی به ویژه در زمینه علوم و ریاضیات در انگلیس به تدریج تعطیل شده است. شایان توجه است که هزینه راه اندازی دوباره یک دپارتمان بسیار سنگین است. تعطیلی این دانشکده ها ایجاد خلأ می کند، به گونه ای که بسیاری از افرادی که میل به تحصیل و کار در کنار خانواده دارند، از تحصیل در این رشته ها باز می مانند. هر چند باید به این نکته توجه داشت که تأمین کیفیت بسیار بالای مراکز دانشگاهی از راه اندازی آنها به تنهایی مهم تر است.

راهکارهای افزایش گرایش و توسعه علوم استراتژیک:

عرضه در برابر تقاضا:

فارغ التحصیلان STEM با کیفیت عالی در R&D بسیار کارآمد هستند ودر عرصه فعالیت تفاوت معنی داری با سایرین دارند. مهارت های حل مسأله، آنالیز و محاسبات و بسیاری دیگر در این گروه شایان توجه است. به خصوص فارغ التحصیلان STEM که در زمینه های ارتباطات(communication)، کارگروهی(teamwork) مهارت و تخصص دارند بسیار باارزش هستند که البته تعداد آنها کم است که باید افزایش یابد.

ارتباط بهتر دانشگاه ها و صنعت در جهت رفع نیازهای هر دو

STEM در مدارس:

تشویق جوانان جهت تحصیل علوم STEM؛

در مقاله " مراحل بعدی" (Next steps) راه هایی جهت افزایش تعداد تحصیل کنندگان در این علوم ( مشابه آنچه در حدود سال های ۱۹۹۰ مشاهده می شد) در سالهای پایانی دبیرستان (A level) ذکر شده است.در راهکار سال ۲۰۰۶ نیز ایجاد تعادل بین افزایش دانش پایه محصلان و نیز تشویق و قدردانی از آنها در مراحل انجام کارهای علمی جهت ترغیب آنها به ادامه تحصیل در این رشته ها آمده است.

استخدام معلمان متخصص:

تشویق مدارس به استخدام معلمان متخصص در سرلوحه کارها قرار داده شود و در ضمن برای آموزش بیشترمعلمان متخصص دوره های post graduate certificate of secondary education در نظر گرفته شود. در این راستا هزینه ای نیز برای به کارگیری معلمان بسیار متخصص و مجرب در زمینه های علوم و ریاضیات تصویب شده است (Golden hello of ۵۰۰۰£).

حمایت علمی از معلمان غیر متخصص:

در راستای برنامه های ارتقاء علوم راهبردی قالب ها و منابعی جهت افزایش دانش و نیز به روز کردن دانش معلمان غیر متخصص تعریف شد تا طی این دوره ها دانش و نگرش آنها ارتقاء یابد. هرچند این روش به اندازه استخدام نیروهای متخصص مؤثر نیست ولی به عنوان راه حلی موقت سودمند خواهد بود.در سال ۲۰۰۴ مصوب شد که از منابع دولتی و خصوصی جذب هزینه هایی جهت ارتقاء علوم راهبردی و تأمین متخصص در این زمینه صورت گیرد. جهت سازمان دهی و هماهنگی، گروهی به نام گروه استراتژی علوم راهبردی(STEM strategy group) فعالیت خود را آغاز کرد.

مباحث مطرح شده بالا بخش کوچکی از برنامه اقدام علوم راهبردی کشور انگلیس می باشد. مشخص است که تدوین چنین برنامه ای نیاز به زمان و استفاده از نیروهای متخصص دارد.

لیلا مقدس

پزشک، عضو کمیته پژوهشهای دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

۱) The Parliamentary Office of Science and Technology. January ۲۰۰۷. Number ۲۷۷.

۲) The strategic science for Biscane Bay, Florida Bay and adjacent Maryne systems program management committee, January ۲۰۰۲