فروشگاه اینترنتی پاسارگاد آریان

ابوالقاسم عبیدالله عبدالله حسکانی نیشابوری، معروف به «حاکم حسکانی»، از دانشمندان قرن پنجم هجری قمری و از خاندان علم و ادب و از تبار عبدالله بن عامر بن کریز، فاتح خراسان در عصر عثمان، بود. او در یک خانواده ی مذهبی، در قریه ی «حسکان»[۱] از توابع «نیشابور»، به دنیا آمد و از محضر پدر و اساتید به نام آن روزگار، همچون، قاضی ابوالعلاء صاعد، علم آموخت و به رتبه ای رسید که در عصر خویش سرآمد دانشمندان عصر خود در حدیث شناسی و علم رجال به شمار می آمد. سید بن طاووس، در کتاب شریف اقبال، تصریح نموده که حاکم حسکانی از اهل سنت بوده است، و برخی نیز آورده اند که وی حنفی مذهب و از پیروان ابوحنیفه بود. با این حال، مشهورترین اثر حاکم حسکانی کتاب ارزشمند «شواهد التنزیل» است که نام کاملش این است:«شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازلة فی اهل البیت علیهم السلام». در این کتاب، آیاتی از قرآن، که درباره ی پیامبر و اهل بیت علیهم السلام نازل شده بر اساس احادیث پیامبر و اهل بیت و صحابه، تفسیر و تأویل گردیده است.

خاندان حسکان قرشی عامری نیشابوری:

قاضی ابو القاسم، عبید الله بن عبد الله بن احمد بن محمد بن احمد بن محمد بن حسکان قرشی عامری نیشابوری، معروف به ابن حذاء (ابن حداد)، از علمای بزرگ قرن پنجم هجری است. عبید الله در نیشابور، در خانواده ای اهل علم به دنیا آمد. او از همان کودکی، در محضر پدر و پدر بزرگ خود به فراگیری علم و دانش مشغول شد و خود را آماده کرد تا یکی از چهره های بزرگ علم و دانش در جهان اسلام گردد.

خاندان وی، خاندانی اهل علم و مشهور بودند. جدّ بزرگ آن ها امیر عبد الله بن عامر بن کریز در زمان خلافت عثمان، منطقه ی خراسان را فتح کرده بود و مردم آن سامان به دست وی مسلمان شده بودند. از این جهت، خاندان وی از عزت و احترام خاصی در نزد مردم برخوردار بودند. پدربزرگش احمد بن محمد بن احمد (۳۲۰ ۴۲۳ هجری) از روات حدیث بود و از ابواسحاق بزازی و ابو عمرو بن مطر و ابوالحسن ابن بندار صیرفی روایت نقل کرده است. پدرش عبد الله بن احمد بن محمد (۳۶۳ ۴۵۰ هجری) نیز واعظی مشهور بود. وی، روزهای یکشنبه در مسجد مربعه، در شهر نیشابور، مجلس وعظ و خطابه داشت. او گاهی به شغل تجارت و گاهی نیز عهده دار مناصب حکومتی بود ولی بعدا به انزوا و عبادت روی آورد. عمویش عبد الرحیم بن احمد بن محمد ، مردی صالح، عابد و زاهد بود. او از علمای نیشابور، عراق، حجاز و شام روایت شنیده بود.

فرزندان حسکانی نیشابوری:

سه تن از فرزندان وی از راویان حدیث به شمار می آیند که عبارتند از:

محمد بن عبیدالله بن عبدالله حسکانی، حاکم ابو علی حذاء، وی شخصیتی با تقوا و متواضع و از علمای علم حدیث به شمار می آید.

صاعد بن عبیدالله حسکانی، ابوسعید حذاء، او شخصیتی با تقوا و از اهل علم و حدیث است.

وهب بن عبیدالله حسکانی، ابوالفضل حذاء، وی نیز اهل علم و حدیث و موعظه بود. او کوچک ترین فرزند ذکور پدر بود و روایات فراوانی را از او شنیده بود. وهب در صومعه ای روی به عبادت آورد و برای شاگردان خود در آن جا روایت نقل می کرد (۴۵۰ ۵۲۴ هجری(.

مرام و اندیشه ی حسکانی نیشابوری:

حاکم حسکانی، از علمای مشهور دوران خود بود. بسیاری از روات حدیث پای درس او می آمدند تا از او روایت بشنوند و یا اجازه ی روایت بگیرند. او، شیخی فاضل و دارای مجلس وعظ و خطابه بود و خود نیز از علمای فراوانی روایت شنیده و یا اجازه ی روایت داشت.

برخی، او را از علمای اهل تسنن و پیرو مذهب حنفی می دانند. و برخی دیگر، او را از علمای شیعه می دانند که تقیه می کرده است. ابن طاووس درباره ی ایشان می گوید: «الحاکم الحسکانی کان مِن أعیان رجال الجمهور»، حاکم حسکانی از شخصیت های برجسته ی علمای اهل تسنن بود. ذهبی، در کتاب «تذکرة الحفاظ» می گوید:«و وجدت له مجلسا یدل علی تشیعه و خبرته بالحدیث و هو تصحیح خبر ردِّ الشمسِ و ترغیم النواصب الشُّمُس»، کتابی از ایشان یافته ام که دلالت بر شیعه بودن ایشان دارد و آن «تصحیح رد الشمس...» است.

سفر به مرو:

او به شهر مرو سفر کرد تا از علمای آن دیار بهره برد و از آن ها روایت بشنود. علاوه بر آن، او خود نیز در آن جا جلسات درس برقرار نمود و جمع فراوانی از مشتاقان علم و دانش را پروانه وار به دور خود جمع کرد و شاگردان فراوانی را تربیت کرد.

اجازه روایت:

حاکم حسکانی، از بسیاری مشایخ روایی آن دوران اجازه روایت دارد، مانند:

ابو عبد الله حاکم نیشابوری

ابو الحسن علوی

عبد الله بن یوسف اصفهانی

ابو الحسن بن عبدان

ابن فتحویه دینوری

اساتید:

حاکم حسکانی، نزد علمای فراوانی به فراگیری علم و دانش پرداخت و

از محضر درس آنان بهره برد، مانند:

پدرش عبد الله بن احمد بن محمد

جدش احمد بن محمد

ابو طاهر بن محمش

قاضی ابو العلاء صاعد

حاکم، ابو عبد الله حافظ

شاگردان:

علمای فراوانی، نیز از محضر درس وی بهره برده اند، از جمله:

عبد الغافر بن اسماعیل فارسی (۴۵۱ ۵۲۹ هجری)

مهدی بن ابی حرب

سید ابو محمد حسینی قاینی

تألیفات:

عبد الغافر بن اسماعیل، شاگرد مشهور حاکم حسکانی در کتاب تاریخ نیشابور می گوید: «من فهرست تصانیف و تألیفات استادم را به خط خودش دیده ام که به صد عنوان می رسید و در میان آن ها مطالب ارزشمندی بود». از تألیفات وی می توان به این عناوین اشاره کرد:

شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازلة فی أهل البیت صلوات الله و سلامه علیهم

فضائل شهر رجب

خصائص علی بن أبی طالب علیه السلام فی القرآن

تصحیح خبر ردّ الشَّمس و ترغیم النواصب الشُّمُس (شُمُس جمع شموس و به معنای متعصب و لجوج است(.

وفات:

سرانجام، قاضی محدث، ابو القاسم عبیدالله بن عبدالله حسکانی، پس از عمری خدمت به علوم و معارف محمد و آل محمد صلی الله علیهم اجمعین، در حدود سال ۴۹۰ هجری دیده از این دنیا فرو بست و به دیار باقی شتافت.

منابع:

شواهد التنزیل، ج ۱ ، ص ۹؛ اعیان الشیعه، ج ۸، ص ۱۳۶

پایگاه اسلامی الشیعه

حاکم حسکانی نیشابوری

[ Hkem Haskni-ye Neyshburi ]

قاضی ابوالقاسم، عبیدالله بن عبدالله بن احمد بن محمد بن احمد بن محمد بن حسکان قرشی عامری نیشابوری

معروف به ابن حذاء (ابن حداد)، (وفات ۴۹۰ هـ.ق.)

دانشمند علم رجال و حدیث‌شناسی در قرن پنجم هجری

پانوشت:

[۱] . « حسکان (اسم خاص): از اولاد گروه نیشابوریان است. (منتهی‌ الارب). و صاحب تاج العروس گوید: حسکان، کسحبان، فی نسب جماعة نیسابوریین من المحدثین، نقله الحافظ. ». لغت‌نامه دهخدا، تهران: موسسه لغت‌نامه دهخدا، ۱۳۷۷، ج.۶، ص. ۸۹۵۶

منبع این نوشتار:

«حاکم حسکانی نیشابوری»، وب‌گاه «دانشنامه رشد»

ققنوس شرق (فرزند نیشابور)

http://abarshahr.blogfa.com