اگر رباتی بی‌اخلاقی کند؟

ربات ها هر روز هوشمندتر می شوند و طراحان خود را درگیر مسئولیت چگونگی رفتارشان می کنند

پروفسور دیوید گانکل از دانشگاه ایلی نویز معتقد است که موضوعات علمی ـ تخیلی در زمینه علوم کامپیوتری، هوش مصنوعی و ربات ها بسرعت در حال تبدیل شدن به حقیقت علم است تا امروز شاهد داستان های تخیلی در مورد هوش مصنوعی در حیطه های مختلفی مانند ربات وفادار فیلم «گمشده در فضا»، کامپیوتر قاتل HAL در فیلم «ادیسه فضایی ۲۰۰۱» یا کاراکترهای محبوب و دوست داشتنی C ۳PO و R۲ D۲ در سری فیلم های تخیلی و مشهور جنگ ستارگان بوده ایم. اگر تجسم آن شخصیت های رباتیک هنوز هم از جنس داستان و تخیل است، اما مسائل و بحث هایی که باعث مطرح شدن آنها شد، هرگز مانند امروز با زمان خود متناسب نبوده است.

دکتر گانکل در کتاب جدید خود به نام «The Machine Question» که در مورد هوش مصنوعی، ربات ها و اخلاقیات است به این موضوع که تا چه حد می توان ماشین های هوشمند و مستقل ساخت و این که آیا بشر را می توان درگیر مسئولیت های مشروع اخلاقی و هرگونه ادعای مشروع در خصوص رفتارهای اخلاقی کرد، پرداخته است.

در واقع کلمه ربات اولین بار سال ۱۹۲۰ و در نمایش «R.U.R» استفاده شد. در این نمایش تفکر در خصوص مسئولیت های ما در قبال ربات ها به نمایش گذاشته می شود. واژه اخلاق معمولا به صورت مسائل مربوط به ما در قبال دیگران یا در مواجهه با آنها قابل درک است. اما پروفسور گانکل که دکترای علوم فلسفه دارد معتقد است که این سنگ بنای تفکر اخلاقی مدرن توسط فعالان حقوق حیوانات و کسانی که در زمینه آخرین فناوری ها در حال فعالیتند به طور قابل توجهی به چالش کشیده شده است. اگر ما تائید می کنیم که حیوانات باید مورد توجه اخلاقی قرار بگیرند پس نیاز است به طور جدی در این زمینه به ماشین ها هم فکر کنیم. در حقیقت این گامی رو به جلو بر حسب نگرش به موضوعات غیرانسانی است.

او خاطرنشان می کند که ماشین های تصمیم ساز واقعی هم اکنون در تجارت، زندگی خصوصی افراد و حتی دفاع ملی جاخوش کرده اند. ماشین ها هستند که تصمیم می گیرند آیا شما فردی معتبر در دنیای تجارت هستید یا صلاحیت هدایت عملیات مخفی توسط هواپیماهای بدون سرنشین خارج از کشور را دارید یا خیر. در تعاملات آنلاین با ماشین ها، بسیار سخت است که تشخیص دهیم ما در حال صحبت کردن با یک ماشین هستیم یا انسان. در حقیقت اکثر فعالیت های ما در اینترنت، تعامل با ماشین است. بعضی ماشین ها حتی توانایی نوآوری یا هوشمندتر شدن را دارند و می توانند این پرسش را ایجاد کنند که چه کسی مسئول اعمال آنهاست.

برخی دولت ها از هم اکنون تنگناها و معضلات اخلاقی در این مورد را زمینه توجه قرار داده اند. به عنوان مثال کره جنوبی در حال ایجاد یک منشور اخلاقی برای جلوگیری از سوءاستفاده انسان ها از ربات ها و بالعکس است. در همین حال به طوری که گفته می شود وزارت اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن در حال تهیه یک کد رفتاری برای ربات هاست، بخصوص ربات هایی که در خصوص مراقبت از سالمندان به کار گرفته می شود است.

معضلات اخلاقی و تنگناهای مقررات حرفه ای در ورزش، با توجه به مسائل اخیر که باعث تقویت انسان در ورزش می شود هم به طور ناگهانی ظهور کرده است. در این مورد می توان به اسکار پیستوریس، دونده دوی سرعت آفریقای جنوبی اشاره کرد که از دو تیغه فلزی به جای پا استفاده می کند و به همین دلیل نتوانست در المپیک پکن حضور پیدا کند، چرا که کارشناسان معتقد بودند او از یک مزیت ناعادلانه سود می برد. این تصمیم به چالش کشیده شد تا این که او توانست در المپیک ۲۰۱۲ لندن شرکت کند.

دکتر گانکل با توجه به این که مهندسان و دانشمندان به طور فزاینده ای در برابر پرسش های مهم اخلاقی مربوط به ماشین ها قرار دارند تصمیم به نوشتن کتابش گرفت. او معتقد است مهندسان، آدم های هوشمندی هستند، اما در مورد اخلاق، آموزش زیادی ندیده اند. این کتاب با هدف کمک به مهندسان و دانشمندانی است که در مواجهه با فناوری جدید با چنین مشکلاتی مواجه می شوند. از لحاظ تاریخی ما بسیاری از موجودیت ها را از ملاحظات اخلاقی محروم کرده ایم و این موضوع باعث ایجاد اثرات مخربی روی دیگر موجودیت ها شده است. تنها در نیمه دوم قرن بیستم شاهد توسعه ملاحظات اخلاقی در مورد حیوانات بودیم که امری موفقیت آمیز بود.