فروشگاه اینترنتی پاسارگاد آریان

در کشور ما نیز بحث بانکداری و اصلاح سیستم بانکی کشور همواره بحثی داغ در محافل اقتصادی بوده است. پس از انقلاب اسلامی، سیستم بانکداری کشور از بانکداری مرسوم غربی به سیستم بانکداری بدون ربا تغییر یافت اما تاکنون نتوانسته است توفیقات لازم را کسب کند. اگرچه از زمان تاسیس نخستین بانک اسلامی که براساس اصل حذف بهره تاسیس شد، بیش از نیم قرن نمی گذرد اما بانکداری اسلامی روزبه روز تکامل یافته و عملکرد موفقی داشته است تا آنجا که روزنامه وال استریت ژورنال در مقاله ای راه حل بحران مالی آمریکا را گرایش به نظام بانکداری اسلامی می داند.

بر اساس مطالعات انجام شده، هم اکنون بیشتر از ۱۵۰۰ موسسه مالی اسلامی در ۱۰۰ کشور جهان مشغول به کار هستند. گفته می شود ارزش سرمایه این نظام بانکی در دنیا با سرعت زیادی در حال توسعه است. کارآیی بانکداری اسلامی موجب شده است تا بسیاری از بانک های بزرگ دنیا بخشی از فعالیت های خود را به بانکداری اسلامی اختصاص دهند. مطالعات نشان می دهد بانک سیتی آمریکا اولین بانکی بود که بخش بانکداری اسلامی را به بخش های فعال خود اضافه کرده است. اما بانکداری اسلامی چه ویژگی هایی دارد که می تواند جایگزینی برای بانکداری مرسوم معرفی شود؟ این سوالی است که قصد داریم در این نوشتار بدان پاسخ دهیم.

دلایل ثبات بانکداری اسلامی در جریان بحران مالی

• خلق پول درنظام بانکداری اسلامی بیشتر بر مبنای پدید آوردن سهم و کمتر بر مبنای پدیدآوردن بدهی صورت می پذیرد. به همین دلیل بانکداری اسلامی از ثبات بیشتر و ریسک کمتری در مقایسه با بانکداری سرمایه داری برخوردار است.

• بانکداری اسلامی فاقد ریسک ناشی از نرخ بهره است. نبود این ریسک منجر به نوسانات اقتصادی کمتر و ثبات اقتصادی بیشتر است. استفاده از عقود اسلامی (مشارکتی و مبادله ای) به جای استفاده از بهره، کارآیی بیشتری دارد. زیرا در بانکداری اسلامی، از «رتبه بندی سوددهی» بجای رتبه بندی اعتباری استفاده می شود. این رتبه بندی منجر به تخصیص بهینه منابع می شود و کارآیی بیشتری نسبت به نظام رتبه بندی اعتباری دارد.

• در نظام بانکداری سرمایه داری ویژگی هایی چون سفته بازی، عدم همزمانی تعهدهای بانک با دریافتی ها و بی ثباتی های مالی ناشی از پدید آمدن بازارهای بدهی به وجود می آید. در حالی که نظام بانکداری اسلامی این ویژگی های بی ثبات کننده اقتصادی را ندارد. برابری تعهدهای پرداخت با دریافتی ها یکی از دلایل ثبات بانکداری اسلامی است.

• نظام بانکداری اسلامی، توانایی جذب شوک های واقعی اقتصاد را از راه پدیدآوردن تغییر مناسب در هزینه سرمایه فراهم می کند. با تغییر سودآوری در نظام بانکداری اسلامی، هزینه تامین سرمایه نیز مطابق با سود تغییر می کند، اما در نظام بانکداری سرمایه داری ممکن است نرخ بهره متناسب با تغییر سودآوری تغییر نکند و همین امر منجر به واکنش های شدید در تقاضای تامین مالی شود و در نتیجه منجر به بحران های مالی شود.

• ریسک در نظام بانکداری اسلامی بین تامین کننده سرمایه و متقاضی سرمایه توزیع می شود، اما این ریسک در نظام بانکی سرمایه داری تنها متوجه متقاضی سرمایه می شود. بنابراین بانکداری اسلامی ریسک کمتری در مقایسه با بانکداری سرمایه داری دارد.

• تامین مالی از راه استقراض، بازار بدهی گسترده ای ایجاد می کند. خرید و فروش وام با نرخ های بهره به صورت مکرر منجر به توسعه بازار بدهی می شود و ریسک نکول (عدم بازپرداخت وام) را افزایش می دهد و منجر به بحران مالی می شود. بحران مالی اخیر آمریکا و اروپا نمونه بارز این واقعیت است. این درحالی است که نظام بانکداری اسلامی به جهت اصل مشارکت در سود و زیان دچار گسترش بازار بدهی نمی شود.

• هزینه های معاملاتی در نظام تامین مالی اسلامی کمتر از این هزینه ها در نظام متعارف است که علت آن نیز همبستگی بیشتری است که بین بخش مالی و بخش واقعی در نظام بانکداری اسلامی وجود دارد.

• در نظام بانکداری سرمایه داری، بخش اعتباری مستقل از بخش واقعی شکل می گیرد، به گونه ای که هر یک از دو بخش، راه و اهداف خاص خود را دنبال می کند. در نتیجه ممکن است رشد دو بازار هماهنگی لازم را نداشته باشد و یک بازار رشد بیشتری نسبت به بازار دیگر داشته باشد.اما در نظام بانکداری اسلامی هماهنگی بین بخش اعتباری و بخش واقعی شکل می گیرد، به گونه ای که رشد بازار مالی تابعی از رشد بخش واقعی است.

• در مبحث بانکداری اسلامی موضوع سود مطرح می شود که با ربا (بهره)، به معنی دریافت هر مبلغ اضافه روی دین، مشروط بر اینکه قبلا شرط شده باشد، تفاوت دارد. سود با توافق طرفین تعیین و به نسبت های مورد توافق پرداخت می شود، ولی ربا از طرف وام دهنده تعیین و به هر نرخ یا نرخ های ثابت از قبل تعیین شده، پرداخت می شود.

جمع بندی و پیشنهاد

بانکداری اسلامی به جهت ویژگی هایش بر بانکداری سرمایه داری ارجحیت دارد. هر چند که در حوزه عمل بانکداری اسلامی با چالش هایی مواجه است. به عنوان مثال نبود نهادهای پولی اسلامی بین المللی، موسسات رتبه بندی سوددهی پروژه های سرمایه گذاری، نبود موسسات مشاوره سرمایه گذاری اسلامی و نبود سیستم نظارتی اسلامی بر بانکداری اسلامی از جمله چالش های بانکداری اسلامی محسوب می شود. بنابراین تحول نظام بانکداری در کشور و اسلامی کردن نظام بانکداری کشور به شیوه صحیح و کارشناسی شده می تواند، منجر به کارآیی نظام بانکی و در نهایت رشد و توسعه اقتصادی شود. نکته ضروری آن است که در راه پیاده سازی بانکداری اسلامی نباید شتابزده عمل کرد؛ بلکه پیاده سازی آن نیازمند مطالعات دقیق و برنامه ریزی گسترده است ضمن آنکه نهادسازی پیش نیاز موفقیت بانکداری اسلامی محسوب می شود.