ابهام درآينده روابط تركيه و رژيم صهيونيستي

بخش سياسي- روزنامه اسراييلي هاآرتص به نقل از روزنامه تركي صباح گزارش داد دستگاه اطلاعات تركيه روابط خود را با موساد قطع كرده است. بر اين اساس در پي تصميم دولت تركيه، طرفين كه زماني همكاري نزديكي با يكديگر داشتند همكاريشان را قطع كردند. گر چه ميزان اعتبار اين گزارش شفاف نيست ولي مقامات عالي‌رتبه اسراييلي نه آن را رد و نه تأييد كردند و دفتر نخست‌وزير نيز از توضيح در اين مورد خودداري كرد. گفتني است مقامات امنيتي اسراييل از انتصاب «حقان فيضان» به رياست سازمان اطلاعات ملي تركيه ابراز نگراني كرده بودند.(1)

تحول پاراديميك تركيه

تركية عثماني پس از 400 سال (1923- 1516) سرانجام در سال 1923 به تركية كنوني مبدل شد. اين كشور وارث امپراطوري عثماني شد كه سدي در برابر توسعه‌طلبي‌هاي غرب (اروپا) بود. جمهوري تركيه در سال 1923، دولتي لائيك شد كه از نظم سياسي، حقوقي و اجتماعي غربي حمايت نموده و به عنوان اولين كشور مسلمان، رژيم اشغالگر فلسطين را مورد شناسايي قرار داد.

در دهة 1950 با پديدة دموكراتيزاسيون در تركيه، اسلام‌گرايان جايگاهي خاص در سياست تركيه پيدا كردند. احزاب اسلام‌گراي تركيه عمدتاً تحت تفكر نجم‌الدين اربكان در دهه 1970 پايه‌گذاري شدند. اين دولت‌هاي مبتني بر پايگاه اجتماعي، منبعث از جامعه مدني در مقابل جامعه پادگاني بودند. در حالي كه دولت ميليتاريستي از اسراييل حمايت مي‌كرد، دولت مدني از آرمانهاي فلسطين جانبداري مي‌نمود.

حزب عدالت و توسعه و رژيم‌صهيونيستي

پس از روي كار آمدن حزب عدالت و توسعه به رهبري رجب طيب اردوغان در سال 2002 باز تعريفي در حوزه معرفتي و متدولوژي سياست و سياست‌ورزي در تركيه بوجود آمد تا جايي كه روح ملي در كالبد سياست رسمي نماد بيشتري يافت. در اين دوره چالش‌ها و نزاع هاي پيراموني تركيه جاي خود را به فرصت و مناسبات راهبردي داد. در اين ميان روابط تركيه و اسراييل در مسيري متفاوت قرار گرفت. دولت اردوغان در برخورد با اسراييل تلاش كرد روح تاريخي و اراده ملي مردم تركيه را در پازل هويت منطقه‌اي انعكاس دهد. وي در برهه‌هاي مختلف انتقاد و مخالفت‌هايش را در قالب روشهاي حقوق سياسي ابراز داشته است.

دولت اردوغان در پي ترور شيخ احمد ياسين توسط نيروي هوايي شارون در سال 2004، براي اولين‌بار از اين كابينه به دولتي تروريستي ياد نمود. سپس اردوغان در مجمع اقتصادي داووس در قبال جنگ غزه، موضعي منفي اتخاذ نمود. در جنگ 33 روزه، در كنار حزب‌ا... ايستاد. طي سالهاي اخير مانورهاي نظامي دوجانبه لغو شده و بخشي از همكاريهاي نظامي كاهش يافت. همچنين ورود هواپيماهاي نظامي اسراييلي به خاك تركيه ممنوع گرديد و سازمانهاي اسلامي در تركيه در راه‌اندازي كاروان‌هاي آزادي براي لغو محاصره مردم غزه نقش اساسي ايفا كردند تا جايي كه 9 شهيد در اين راه تقديم كردند. اين امر فصل نويني در سقوط روابط مثال زدني گذشته ايجاد نمود. ترك‌ها خواستار عذرخواهي رسمي اسراييلي‌ها، پرداخت غرامت و لغو محاصره غزه شدند و اخيراً نيز تركيه رضايت خود به استقرار سيستم دفاع موشكي ناتو در اراضي‌اش را به تضمين عدم انتقال اطلاعات جمع‌آوري شده توسط اين سيستم به اسراييل مشروط كرده است.(2)

آينده روابط دوجانبه

تحولات و قضاياي موجود بيانگر اين است كه در مجموع روابط دوجانبة آنان در سراشيبي سقوط ملايمي قرار گرفته است. به نظر مي‌رسد در حوزه روابط و تعاملات سياسي، تغيير و تحول كنوني استمرار يابد هر چند كه ظاهراً روابط سياسي- ديپلماتيك برقرار است و ادامه خواهد يافت. در حوزه فرهنگي، فضاي كشمكش، عميق‌تر و شيب تندي به خود خواهد گرفت زيرا ملاحظات و محدوديت‌هاي چنين فضايي مانند حوزه سياست نيست. در حوزه ديپلماسي و مناسبات منطقه‌اي و بين‌المللي نيز رويكردهاي متناقض و پارادوكسيكال بيشتر خواهد شد. در اين فضا تركيه روابط خود را با كشورهاي خاورميانه از جمله ايران، سوريه، عراق و كشورهاي عربي خليج فارس به سطح راهبردي خواهد رساند و از سوي ديگر روابط گسترده‌تري با گروههاي مقاومت منطقه از جمله حزب‌ا... لبنان و حماس ايجاد خواهد كرد. رويكردي كه هضم آن براي اسراييل دشوار است. در مقابل، اسراييل نيز در موضوع قتل عام ارامنه، در كنار كشور ارمنستان و لابي بين‌المللي اين كشور قرار خواهد گرفت و در مسأله قبرس نيز از مسأله يونان پشتيباني خواهد كرد. همچنين فشار افكار عمومي تركيه و كشورهاي اسلامي منطقه، اردوغان را از بحث همكاريهاي نظامي و امنيتي به تجديدنظر بيشتري وادار ساخت و متقابلاً اسراييلي‌ها از اهرم فشاري به نام پ.ك.ك استفاده مي‌نمايند. طبيعتاً روابط گردشگري و سپس اقتصادي نيز متناسب با ديگر روابط، با شيب كمتري به سمت تضعيف شدن پيش‌ مي‌رود.

نتيجه‌گيري

كشور تركيه با دارا بودن جمعيت 70 ميليوني و وسعت و اقتصاد قابل ملاحظه در منطقه خاورميانه از تأثيرگذاري بالايي برخوردار است. تغيير و تحولات داخلي اين كشور طي يك دهه اخير كه موجب روي كار آمدن حزب اسلام‌گراي عدالت و توسعه و تثبيت پايه‌هاي آن شده است در بعد منطقه‌اي نيز از پيامدهاي قابل توجهي برخوردار بوده است. اگر دولت عراق نيز طي سالهاي آينده پس از تأمين امنيت در داخل و تثبيت موقعيت در منطقه بتواند جايگاه واقعي و سياستهاي اصولي خود را باز يابد در آن صورت مي‌توان از يك ائتلاف قوي منطقه‌اي شامل ايران، تركيه، عراق، سوريه و لبنان در مقابل اسراييل نام برد. اين ائتلاف (معروف به محور مقاومت) به مهمترين چالش براي اين رژيم تبديل شده و حتي مي‌تواند تا حد زيادي سياستهاي آمريكا در خاورميانه را به چالش كشيده و نظم منطقه‌اي را در راستاي اهداف و اميال ساكنان خاورميانه تنظيم نمايد.

پانوشت‌ها:

1- www.haaretz.com (2010/10/26)

2-