از وقتی که سه دهه قبل مساله سوءاستفاده از مردان سیاهپوست برای مطالعه بیماری سیفلیس از پرده بیرون افتاد، دولت فدرال تصمیم گرفت با تشکیل هیات هایی به وسیله نظارت و تدوین اصول اخلاقی در پژوهش های پزشکی از استفاده از مردم به عنوان موش های آزمایشگاهی جلوگیری کند. اما امروزه با گذشت سه دهه از تشکیل این هیات ها اعتراضات اعضای هیات های علمی، فارغ التحصیلان و دانشجویان در مورد عملکرد هیات های نظارت هر روز گسترده تر می شود. این افراد معتقدند هیات های نظارت بر تعبیر دلبخواهی حقوق اخلاقی علاوه بر پژوهش های پزشکی، در تحقیقاتی مثل تاریخ، زبان یا موضوعات دیگری که خطری برای کسی ایجاد نمی کنند نیز دخالت می کنند...

سخنگوی اداره حفاظت از تحقیقات انسانی می گوید: «این هیات ها که به نام هیات های داوری سازمانی Institutional Review Boards خوانده می شوند حداقل از پنج نفر تشکیل شده اند که یکی از اعضا باید غیرمحقق و یکی دیگر نیز به وسیله غیر از خود موسسه استخدام شده باشد. این افراد باید در تمام موسساتی که منابع مالی آنها به وسیله هفده آژانس شناخته شده فدرال تامین می شود به کار گمارده شوند و تمام تحقیقاتی را که به نوعی به هر انسانی از رییس جمهور ایالات متحده گرفته تا یک مادربزرگ سالخورده مربوط می شوند از نظر اخلاقی کنترل کنند. بسیاری از دانشگاه های بزرگ آمریکا دارای چند هیات داوری هستند که افراد آن برای دوره کوتاهی انتخاب می شوند.»

منتقدان معتقدند این روال که گاهی پوچ و بی معناست همیشه نباید الزامی باشد. در گزارش هایی که از طرف انجمن استادان دانشگاه های آمریکا چاپ شده به مواردی اشاره شده است که مثلا یک دانشجوی زبان شناسی که در مورد یکی از زبان های ناشناخته قبایل بدوی تحقیق می کرده مجبور به ارایه فرم رضایتنامه از افراد این قبیله شده یا یک دانشجوی PhD علاقه مند به تحقیق روی مسایل قومی به دلیل ملاحظات اخلاقی و امکان جریحه دار کردن عواطف افراد از مصاحبه با سیاهپوستان آمریکایی منع شده است. جاشوآ فریمن، مدیر برنامه فارغ التحصیلان رشته تاریخ دانشگاه های آمریکا می گوید: «این اقدامات تاریخ نویسان را کلافه کرده است. این قوانین الگوهای تحقیقات پزشکی هستند و انطباق کلی و بدون تغییر آنها به هر نوع تحقیقات علوم انسانی نامناسب و جاهلانه است.»

او ادامه می دهد: «یکی از دانشجویان مدت ها است که در انتظار تایید هیات های داوری برای مطالعه روی یکی از اعتصابات کارگری دهه ۱۹۷۰ است. این دانشجو مجبور شده تمام سوالاتی را که می خواهد از کارگران یا اتحادیه های کارگری بپرسد، فرم های پر شده رضایتنامه، محل امن قفل شده برای حفاظت از این تحقیقات و آزمونی در مورد تفهیم معیارهای مربوطه را به هیات داوری ارایه کند.»

تاریخچه نظارت اخلاقی

هیات های داوری ابتدا در سال ۱۹۷۴ برای نظارت اخلاقی بر تحقیقات زیست پزشکی به وجود آمدند. در سال ۱۹۸۱ این قوانین به تمام تحقیقاتی که به نوعی با موضوعات انسانی ارتباط دارند یا داشته هایی که می توانند در دسترس عموم قرار گیرند ، تعمیم داده شد. تا به امروز تفسیر این قوانین به طور عمده بر عهده هیات های داوری بوده که تعداد آنها در ایالات متحده به حدود ۵۵۴ هیات می رسد و هر چند که طبق قانون این هیات ها باید تنها بر تحقیقاتی نظارت کنند که از منابع مالی دولتی استفاده می کنند، ولی امروزه در بسیاری از دانشگاه ها صرف نظر از اینکه منابع مالی دولتی یا خصوصی داشته باشند هیات های نظارت وجود دارند.

به گفته منتقدان، این نظام در هم ریخته فشار نه نظارت در جایی ایجاد می کند و نه می توان از آرای آن تقاضای تجدیدنظر کرد. دو تن از اعضای سابق هیات داوری دانشگاه میسوری در کلمبیا که می خواستند در مورد عملکرد این

هیات ها تحقیق کنند اول باید رضایت خود این هیات را کسب می کردند. هر چند این افراد معتقد بودند موضوع تحقیق آنان از موافقت هیات داوری مستثنا است ولی عاقبت معلوم شد تنها مرجعی که می تواند شروع و روند تحقیقات را تایید کند و همچنین تنها مرجع فرجام خواهی در صورت رد موضوع تحقیق همان هیات داوری است!

برنارد شوتز، مدیر اداره فدرال حفاظت از تحقیقات انسانی که مسوول اجرای این قوانین است خود اعتراف می کند دستورالعمل هایی که هیات های داوری بر مبنای آنها عمل می کنند به اندازه کافی شفاف نیستند و او تصمیم دارد دستور العمل های پیشنهادی جدیدی را به زودی اعلام کند. با این حال او هنوز اصرار دارد که «ارجحیت با حفاظت اخلاقی از هر نوع تحقیق با موضوعات انسانی و کنار گذاشتن تفکری است که تحقیقات غیرپزشکی را مصون از رساندن خطر یا ضرر برای موضوع تحقیق می داند.» و ادامه می دهد: «واضح است که در مورد این مساله نباید از تعادل خارج شد، ولی «بی خطر بودن هر تحقیقی به جز تحقیق پزشکی حرف تازه ای است.»

باری سنگین بر دوش پژوهشگران

در نظر بسیاری از اعضای هیات های علمی، فارغ التحصیلان و دانشجویان علاقه مند به تحقیق، هیات های داوری بار سنگینی بر دوش پژوهشگران هستند که با هر قدم نیز سنگین تر می شوند. همین افراد می گویند وسواس مقامات قانونی در مورد رعایت اصول اخلاقی در تحقیقات مختلف معمولا ارتباطی با موضوع بسیاری از این تحقیقات ندارند. مطابق نظراتی که از سوی بسیاری انجمن های علمی در مقالات، انبوه گزارش ها و جلسات منعکس شده حرکت لنگان لنگان و بازدارنده هیات های داوری اثر مخرب گسترده ای بر تحقیقات انسانی و اجتماعی داشته است. برخی کارشناسان قانونی نیز می گویند هیات های داوری اصول اولیه این کار را نقض کرده اند.

البته نقش این هیات ها وقتی دوباره مورد تاکید قرار گرفت که یک جوان ۱۸ ساله در جریان یک سری تحقیقات پزشکی در مورد ژن درمانی در سال ۱۹۹۹ در دانشگاه پنسیلوانیا درگذشت. رابرت جانسن، یکی از اعضای هیات داوری

دانشگاه آپالاچیان همیشه در آغاز صحبت با دانشجویان می پرسد در جریان یک تحقیق چه چیزهایی را می خواهید بفهمید؟ از طرف دیگر، سوهاپتمن، رییس انجمن نویسندگان پزشکی آمریکا در نامه ای به سردبیران نشریات پزشکی می گوید: «انجمن نویسندگان پزشکی آمریکا در پی ارتقای دستور العمل های نظارت اخلاقی برای انتشار مطالب پزشکی و تحقیقاتی است. این تصمیم شامل اعلام نقش خاص نویسندگان پزشکی جدای از محققان، پای بندی به جا و متناسب به دستور العمل های کمیته بین المللی سردبیران نشریات پزشکی

(International Committee of

Medical Journal Editors)

و افشاگری بی پرده مسایل مورد اختلاف از جمله حمایت های مالی است. انجمن همچنین

درصدد است با افشاگری شفاف در مورد نقش نویسندگان در انتشار مطالب پزشکی امکان سنجیدن میزان اعتبار تحقیقات را برای خوانندگان خود فراهم آورد.

منبع: نیویورک تایمز

۲۸ فوریه ۲۰۰۷

مترجم: مرجان یشایائی