همه مسئول اعمال خویشند!!

یكى از اشتباهات بنی‌اسرائیل این بود كه به نیاكان و پیشینیان خویش، بسیار مباهات و افتخار می کردند و گمانشان این بود كه اگر خودشان آلوده باشند، به خاطر كمالات گذشتگانشان، مورد عفو قرار خواهند گرفت.

آیه 134 سوره مبارکه بقره به آنان هشدار مى‏دهد كه شما مسئول اعمال خویش هستید، هم چنان كه آنان مسئول كرده‏هاى خویش هستند و البته نسبت خویشاوندى، در قیامت كارساز نیست و آینده هر كس و هر جامعه‏اى، در گرو عمل خود اوست.

تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَلَكُم مَّا كَسَبْتُمْ وَلاَ تُسْأَلُونَ عَمَّا كَانُوا یَعْمَلُونَ (بقره ـ 134)

آنها گروهى بودند كه درگذشتند، دستاورد آنها از آن آنهاست و دستاورد شما (اهل كتاب) هم از آن شماست، و شما هرگز از آنچه آنها مى‏كردند بازخواست نمى‏شوید

آیه مورد بحث پاسخ به یكى از اشتباهات یهود است، یكى از اشتباهات بنى اسرائیل این بود كه به نیاكان و پیشینیان خویش، بسیار مباهات و افتخار مى‏كردند و گمانشان این بود كه اگر خودشان آلوده باشند، به خاطر كمالات گذشتگانشان، مورد عفو قرار خواهند گرفت.

این آیه به آنان هشدار مى‏دهد كه شما مسئول اعمال خویش هستید، هم چنان كه آنان مسئول كرده‏هاى خویش هستند.

بنابراین به جاى اینكه تمام همّ خود را مصروف به تحقیق و مباهات و افتخار نسبت به نیاكان خود كنید در اصلاح عقیده و عمل خویش بكوشید.

در كتاب غرر الحكم از حضرت على علیه السلام آمده است: «الشرف بالهمم العالیة لا بالرمم البالیة» شرافت و بزرگى به همت‏هاى عالى و بلند است، نه به استخوان‏هاى پوسیده‏ى نیاكان و گذشتگان.

در تاریخ مى‏بینیم كه افراد در سایه عمل خویش، آینده خود را رقم مى‏زنند. زن فرعون اهل بهشت مى‏شود، ولى همسر لوط در اثر بدكردارى، به دوزخ رهسپار مى‏شود. اینها نمونه‏ى عدالت و نظام حقِ پروردگار است.

در حدیثى از رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله نقل شده است كه فرمود: اى بنى هاشم، مبادا سایر مردم براى آخرت خود كار كنند، ولى شما به انساب خود دل خوش كنید.

اگرچه ظاهرا مخاطب در این آیه یهود و اهل كتابند ولى پیداست این حكم مخصوص آنها نیست، ما مسلمانان نیز مشمول همین اصل اساسى هستیم كه" از فضل پدر تو را چه حاصل"؟!

پیام‏های آیه:

1 ـ نسبت خویشاوندى، در قیامت كارساز نیست. «لَها ما كَسَبَتْ وَ لَكُمْ ما كَسَبْتُمْ»

2 ـ آینده هر كس و هر جامعه‏اى، در گرو عمل خود اوست. «وَ لا تُسْئَلُونَ عَمَّا كانُوا یَعْمَلُونَ»

انحصار طلبى بى‏جا، ممنوع!!

در آیه بعد انحصار طلبى بى‏جای یهود و نصارى به نمایش گذاشته می شود و آنها بدون داشتن دلیل، هر كدام هدایت را تنها در آئین خود مى‏دانند.

َقَالُواْ كُونُواْ هُودًا أَوْ نَصَارَى تَهْتَدُواْ قُلْ بَلْ مِلَّةَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفًا وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِینَ (بقره ـ 135)

و (اهل كتاب به مردم) گفتند: یهودى یا نصرانى باشید تا هدایت یابید. بگو: بلكه آیین ابراهیم حق‏گرا را (پیروى خواهیم كرد) و او هرگز از مشركان نبود

كلمه «یهود» از «هود» به معناى بازگشت به خدا، گرفته شده است.

در مجمع البحرین از امام صادق علیه السلام نقل شده است كه لقب یهود از آیه 156 سوره اعراف اقتباس شده است، آنجا كه بنى اسرائیل به خدا گفتند: «إِنَّا هُدْنا إِلَیْكَ» و كلمه نصارى نیز از كلام حضرت عیسى علیه السلام گرفته شده است آنجا كه فرمود: «مَنْ أَنْصارِی إِلَى اللَّهِ» امّا كلمه «حَنِیفاً» از «حنف» به معناى در راه مستقیم آمدن است، همانگونه كه «جنف» به معناى در راه كج قرار گرفتن آمده است.

در آیه 113 این سوره می خوانیم كه یهودیان، نصارى را قبول نداشتند و نصارى نیز یهودیان را پوچ مى‏دانستند و هر یك خیال مى‏كرد كه تنها خودش بر هدایت مى‏باشد ، در حالى كه هر دو گروه دچار شكّ گردیده و از راه مستقیم منحرف شده‏اند و راه حقّ راه ابراهیم علیه السلام است كه هرگز دچار شكّ نگردید.

امام صادق علیه السلام فرمودند: دین حنیف و حق گرا، همان گرایش به حقّ و اسلام است. (تفسیر برهان‏)

در این آیه به خوبی مشهود است که خودپرستى و خودمحورى معمولاً سبب مى‏شود كه انسان حق را در خودش منحصر بداند، همه را بر باطل بشمرد و سعى كند دیگران را به رنگ خود در آورد.

دینداران خالص كسانى هستند كه پیرو آئین توحیدى خالص باشند، توحیدى كه هیچ گونه با شرك آمیخته نگردد، مهمترین اصل اساسى براى شناخت آئین پاك از آئین‏هاى انحرافى همین رعایت كامل اصل توحید است.

اسلام به ما تعلیم می‌دهد كه میان پیامبران خدا تفرقه نیفكنیم و به آئین همه آنها احترام بگذاریم، چرا كه اصول آئین حق در همه جا یكى است و موسى و عیسى نیز پیرو آئین توحیدى و خالص از شرك ابراهیم بودند، هر چند آئین آنها به وسیله پیروان نادان تحریف شد و به شرك آمیخته گشت (البته این سخن منافات با این ندارد كه امروز باید در انجام وظائف خود پیرو آخرین آئین آسمانى یعنى اسلام باشیم كه براى این زمان از سوى خدا نازل شده است)

پیام‏های این آیه:

1 ـ انحصار طلبى بى‏جا، ممنوع است. یهود و نصارى بدون داشتن دلیل، هر كدام هدایت را تنها در آئین خود مى‏دانند. «كُونُوا هُوداً أَوْ نَصارى‏ تَهْتَدُوا»

2 ـ نام و عنوان مهم نیست، ایمان و عمل اهمیّت دارد. یهودى یا نصرانى یك لقب بیش نیست، آنچه ارزشمند است، توحید و یكتا پرستى است. «بَلْ مِلَّةَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً»

3 ـ به تبلیغات سوء دیگران پاسخ دهید. «قالُوا» «قُلْ»

4 ـ ابراهیم علیه السلام هیچ‌گاه از مشركان نبوده است، در حالى كه یهود و نصارى گرفتار شرك شده‏اند. «وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِینَ»

آمنه اسفندیاری

بخش قرآن تبیان

منابع:

تفسیر نور ج 1

تفسیر نمونه ج 1

تفسیر برهان

غرر الحكم