گناه عجوزه ی قوم لوط

گناه همسر لوط چه چیزی بوده؟ چرا در همه جای قرآن (هرجا که اشاره ای به بازماندن همسر لوط شده) هیچ دلیلی برای این بازماندن ذکر نمی کند؟

آیا آیات 170و171 سوره شعرا ، با آیات 82 سوره اعراف که هر دو دسته آیات داستان لوط را نقل می کند، با یکدیگر تناقض دارند؟

در سوره شعرا می فرماید: لوط (علیه السلام) بعد از سال ها تبلیغ، وقتی از هدایت قوم نادانش نومید می شود، به درگاه الهی چنین دعا می کند:

رَبِّ نَجِّنی‏ وَ أَهْلی‏ مِمَّا یعْمَلُونَ (شعراء/169)

پروردگارا! من و خاندانم را از آنچه اینها انجام مى ‏دهند رهایى بخش!»

خدای سبحان هم دعای او را مستجاب کرد و او و خاندانش را (جز همسرش که همدست قوم نادان بود) نجات بخشید:

فَنَجَّیناهُ وَ أَهْلَهُ أَجْمَعینَ إِلاَّ عَجُوزاً فِی الْغابِرینَ (شعراء/170و171)

ما او و تمامى خاندانش را نجات دادیم *جز پیر زنى كه در میان بازماندگان بود!

و پس از نجات لوط (علیه السلام) و همراهانش، قوم نادان را هلاک نمود:

ثُمَّ دَمَّرْنَا الْآخَرینَ

وَ أَمْطَرْنا عَلَیهِمْ مَطَراً فَساءَ مَطَرُ الْمُنْذَرینَ (شعراء/172و173)

سپس دیگران را هلاک كردیم

و بارانى (از سنگ) بر آنها فرستادیم؛ چه باران بدى بود باران انذارشدگان

در سوره اعراف عیناً همین معنا به بیان دیگر ذکر شده:

فَأَنْجَیناهُ وَ أَهْلَهُ إِلاَّ امْرَأَتَهُ كانَتْ مِنَ الْغابِرینَ

وَ أَمْطَرْنا عَلَیهِمْ مَطَراً فَانْظُرْ كَیفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُجْرِمینَ (اعراف/83و84)

(چون كار به اینجا رسید،) ما او و خاندانش را رهایى بخشیدیم جز همسرش، كه از بازماندگان (در شهر) بود.

و (سپس چنان) بارانى (از سنگ) بر آنها فرستادیم (كه آنها را در هم كوبید و نابود ساخت) پس بنگر سرانجام كار مجرمان چه شد!

همانطور که ملاحظه می فرمایید این دو دسته آیات که در پرسش بدان اشاره شده، هیچ گونه تعارض و تنافی و تناقضی با یکدیگر ندارند. تنها تفاوتی که دارند اینست که در سوره شعرا، دعای لوط (علیه السلام) هم ذکر شده (شعراء/169) اما در سوره اعراف این دعا بیان نشده است و همانطور که می دانیم چنین چیزی ارتباطی با تناقض و تنافی و مانند آن ندارد زیرا می توان یک داستان را با دهها شکل مختلف روایت نمود (گاه خلاصه، گاه مفصل، گاه با تاکید بر یک قسمت حادثه و ...) که نتیجتاً روایت ها مختلف می شود اما همگی می تواند صادق باشد و تنافی با یکدیگر نداشته باشد.

پرسش:

چرا قرآن در آیه 171 شعرا، از همسر لوط با تعبیر «عجوزه ای که عقب ماند» یاد می کند: إِلاَّ عَجُوزاً فِی الْغابِرینَ. آیا چنین تعبیری بی احترامی به زن یک پیامبر نیست؟

پاسخ :

پاسخ این پرسش را می توان با یک رجوع ساده به کتاب های معتبر لغت بدست آورد و آن اینکه:

عجوز از ماده عجز (یعنی ناتوانی) می باشد لذا عرب به پیرزن عجوز می گوید. (1). حالا چرا به پیرزن «عجوز» می گویند؟ چون در انجام بسیاری از کارها ناتوان است. (2)

یک نمونه قرآنی:

وقتی فرشتگان عذاب قوم لوط (علیه السلام) ، مهمان ابراهیم (علیه السلام) شدند، در آنجا به او و همسرش که هر دو پیر و سالخورده بودند، بشارت دادند که خداوند در این زمان ِ پیری به شما فرزندی پسر به نام اسحاق عنایت خواهد کرد! همسر ابراهیم (ساره) با توجه به سن زیاد خود و همسرش، از این بشارت شگفت زده می شود که چگونه ممکن است من ِپیرزن و ابراهیم ِسالخورده، در این سن صاحب بچه شویم لذا با لحن بسیار تعجب آمیزى می پرسد:

قالَتْ یا وَیلَتى‏ أَ أَلِدُ وَ أَنَا عَجُوزٌ وَ هذا بَعْلی‏ شَیخاً إِنَّ هذا لَشَی‏ءٌ عَجیبٌ (هود/72)

گفت: «اى واى بر من! آیا من فرزند مى ‏آورم در حالى كه پیر زنم، و این شوهرم پیر مردى است؟! این راستى چیز عجیبى است!»

در اینجا می بینید که ساره ی سالخورده ، خود را با لفظ «عجوز» یعنی پیرزن معرفی می کند. نتیجه اینکه: لفظ «عجوزة» بار منفی و نامناسب ندارد و تنها بیانگر سالخوردگی و مسن بودن فرد مورد نظر است.

اما معنای غابر در آیه 171 شعراء (إِلَّا عَجُوزاً فِی الْغابِرِینَ‏):

«غابر» از ماده «غُبور» به معنى باقیمانده چیزى است؛ هر گاه جمعیتى از نقطه‏اى حركت كنند و كسى از آنها باقى بماند، به او «غابر» مى‏ گویند. به همین جهت است که به باقیمانده خاك ، «غبار» مى‏ گویند و به باقیمانده شیر در پستان حیوان ، «غبرة» گفته مى‏ شود. (3)

پس این کلمه هم بار معنایی بد و نامناسب ندارد و تنها بیانگر اینست که همسر لوط (علیه السلام) به همراه لوط از شهر بیرون نرفت و با قوم نادان باقی ماند و همانند آنها به عذاب سنگ گرفتار شد.

پس معنای آیه 170 و 171 شعراء این می شود که:

ما لوط و خاندانش را نجات دادیم، جز پیر زنى كه در میان بازماندگان بود [و به سرنوشت آنان گرفتار شد و با عذاب سنگ از بین رفت].

نتیجه اینکه:

تعبیر «عَجُوزاً فِی الْغابِرِینَ‏» (=پیر زنى كه در میان بازماندگان بود) در آیه 171 شعراء ، هیچ گونه بار معنایی نامناسبی ندارد.

پرسش:

گناه همسر لوط چه چیزی بوده؟ چرا در همه جای قرآن (هرجا که اشاره ای به بازماندن همسر لوط شده) هیچ دلیلی برای این بازماندن ذکر نمی کند؟

پاسخ:

در هر جایی از قرآن که اشاره ای به این زن شده، قبلش هم اشاره ای به نجات خاندان لوط شده است؛ یعنی قرآن کریم می فرماید: «ما قوم لوط را هلاک کردیم و خاندان لوط را نجات بخشیدیم.»

اینجا برای مخاطب پرسشی ایجاد می شود که: همه خاندانش را؟ حتی همسرش را؟ خداوند سبحان به این پرسش پاسخ می دهد که: همسرش به لوط ایمان نیاورد و به گونه ای شریک جنایات قومش بود لذا با آن قوم نادان باقی ماند و به عذاب سنگ گرفتار شد.

خدای سبحان در آیه 10 سوره مبارکه تحریم همسر لوط را نماد بی ایمانی و سرگذشت او را مایه عبرت معرفی می کند؛ شخصی که در خانه نبوت زندگی می کند و در کنار پیامبری بزرگ نفس می کشد اما هیچ کدام از این ویژگیها نجات او از عذاب الهی را تضمین نمی کند و سرانجام به همراه قوم نادان، به عاقبت خیانت و کفرش عقاب می شود:

ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً لِلَّذینَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَ امْرَأَتَ لُوطٍ كانَتا تَحْتَ عَبْدَینِ مِنْ عِبادِنا صالِحَینِ فَخانَتاهُما فَلَمْ یغْنِیا عَنْهُما مِنَ اللَّهِ شَیئاً وَ قیلَ ادْخُلاَ النَّارَ مَعَ الدَّاخِلینَ (تحریم/10)

خداوند براى كسانى كه كافر شده ‏اند به همسر نوح و همسر لوط مثَل زده است، آن دو تحت سرپرستى دو بنده از بندگان صالح ما بودند، ولى به آن دو خیانت كردند و ارتباط با این دو (پیامبر) سودى به حالشان (در برابر عذاب الهى) نداشت، و به آنها گفته شد: «وارد آتش شوید همراه كسانى كه وارد مى ‏شوند!»

البته خیانت آنها هرگز انحراف از جاده عفت نبود، زیرا هرگز همسر هیچ پیامبرى آلوده به بى ‏عفتى نشده است، چنان كه در حدیثى از پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) صریحا آمده است: ما بغت امرأة نبى قط: همسر هیچ پیامبرى هرگز آلوده عمل منافى عفت نشد. (4)

خیانت همسر "لوط" این بود كه با دشمنان آن پیامبر (علیه السلام) همكارى مى‏ كرد و اسرار خانه او را به دشمن مى ‏سپرد، و همسر نوح نیز چنین بود. (5)

پی نوشت ها :

(1)- المیزان/ج‏10/ص325

(2)- المفردات فی غریب القرآن، ص: 548

(3)- تفسیر نمونه/ج‏15/ص 325

(4)- در المنثور/ج6/ص245

(5)- تفسیر نمونه/ج‏24/ص301

فرآوری : بصیرت