بخشش از او، استغفار از ما!!

بخشش، از اوست، امّا استغفار و طلب آمرزش، باید از سوى ما باشد. آداب دعا و شیوه توبه را نیز باید از خدا بیاموزیم و بدانیم كه عمل به دستورات خداوند، زمینه‏ى آمرزش ماست.

و البته استغفار، براى گناهكار مایه‏ى آمرزش و براى نیكوكار اعتلاى درجه است.

بخشش از او، استغفار و طلب آمرزش از ما!!

وَ إِذْ قُلْنَا ادْخُلُوا هذِهِ الْقَرْیَةَ فَكُلُوا مِنْها حَیْثُ شِئْتُمْ رَغَداً وَ ادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً وَ قُولُوا حِطَّةٌ نَغْفِرْ لَكُمْ خَطایاكُمْ وَ سَنَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ (بقره 58) فَبَدَّلَ الَّذِینَ ظَلَمُوا قَوْلاً غَیْرَ الَّذِی قِیلَ لَهُمْ فَأَنْزَلْنا عَلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا رِجْزاً مِنَ السَّماءِ بِما كانُوا یَفْسُقُونَ (بقره 59)

و (به خاطر بیاورید) زمانى را كه گفتیم در این قریه (بیت المقدس) وارد شوید و از نعمت هاى فراوان آن هر چه مى‏خواهید بخورید، و از در (معبد بیت المقدس) با خضوع و خشوع وارد گردید و بگوئید: " خداوندا گناهان ما را بریز تا ما شما را بیامرزیم، و به نیكوكاران پاداش بیشترى نیز خواهیم داد." (بقره 58)

اما افراد ستمگر این سخن را تغییر دادند (و به جاى آن جمله استهزاء آمیزى مى‏گفتند) و لذا ما بر ستمگران در برابر این نافرمانى عذابى از آسمان فرستادیم. (بقره 59)

لجاجت شدید بنى اسرائیل‏

در اینجا به فراز دیگرى از زندگى بنى اسرائیل برخورد مى‏كنیم كه مربوط به ورودشان در سرزمین مقدس است.

در آیه اول" قریه" گر چه در زبان روزمره ما به معنى روستا است، ولى در قرآن و لغت عرب به معنى هر محلى است كه مردم در آن جمع مى‏شوند، خواه شهرهاى بزرگ باشد یا روستاها، و منظور در اینجا بیت المقدس و اراضى قدس است. (چنان كه در سوره‏ى مائده آیه 21 آمده)

" حطه " از نظر لغت به معنى ریزش و پائین آوردن است، و در اینجا معنى آن این است كه:" خدایا از تو تقاضاى ریزش گناهان خود را داریم".

خداوند به آنها دستور داد كه براى توبه از گناهانشان این جمله را از صمیم قلب بر زبان جارى سازند، و به آنها وعده داد كه در صورت عمل به این دستور از خطاهاى آنها صرفنظر خواهد شد، و شاید به همین مناسبت یكى از درهاى بیت المقدس را " باب الحطه" نامگذارى كرده‏اند، (و مراد از «سُجَّداً» نیز سجده‏ى شكر، بعد از ورود به مسجد است) چنان كه " ابو حیان اندلسى" مى‏گوید كه منظور از" باب" در آیه فوق یكى از بابهاى بیت المقدس است كه معروف به" باب حطه" است. (بنا به نقل تفسیر" الكاشف" در ذیل همین آیه)

به هر حال، خداوند به آنها دستور داد كه براى توبه از گناهانشان ضمن خضوع در پیشگاه خداوند، این جمله را كه دلیل بر توبه و تقاضاى عفو بود از صمیم دل بر زبان جارى سازند و به آنها وعده داد كه در صورت عمل به این دستور گناهانشان را خواهد بخشید، و حتى به افراد پاك و نیكوكارشان علاوه بر بخشش گناهان اجر دیگرى خواهد داد.

ولى چنان كه مى‏دانیم، و از لجاجت و سرسختى بنى اسرائیل اطلاع داریم، عده‏اى از آنها حتى از گفتن این جمله نیز امتناع كردند و به جاى آن كلمه نامناسبى بطور استهزاء گفتند لذا قرآن مى‏گوید:

" اما آنها كه ستم كرده بودند این سخن را به غیر آنچه به آنها گفته شده بود تغییر دادند" (فَبَدَّلَ الَّذِینَ ظَلَمُوا قَوْلًا غَیْرَ الَّذِی قِیلَ لَهُم)

" ما نیز بر این ستمگران به خاطر فسق و گناهشان، عذابى از آسمان فرو فرستادیم" (فَأَنْزَلْنا عَلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا رِجْزاً مِنَ السَّماءِ بِما كانُوا یَفْسُقُونَ)

واژه " رجز " چنان كه " راغب" در" مفردات" مى‏گوید: در اصل به معنى اضطراب و انحراف و بى‏نظمى است، مخصوصاً این تعبیر در مورد شتر به هنگامى كه گام هاى خود را نزدیك به هم و نامنظم- به خاطر ضعف و ناتوانى- بر مى‏دارد گفته مى‏شود.

مفسر بزرگ" طبرسى" در" مجمع البیان" مى‏گوید: " رجز" در لغت اهل حجاز به معنى عذاب است، و حدیثى از پیامبر (صلی الله علیه و آله) نقل مى‏كند كه در مورد طاعون فرمودند:

انه رجز عذب به بعض الامم قبلكم: «آن یك نوع عذاب است كه بعضى از امتهاى پیشین به وسیله آن معذب شدند.»

و از اینجا روشن مى‏شود چرا در بعضى از روایات،" رجز " در آیه مورد بحث به یك نوع" طاعون" تفسیر شده كه به سرعت در میان بنى اسرائیل شیوع‏ یافت و عده‏اى را از میان برد.

ممكن است گفته شود بیمارى طاعون چیزى نیست كه از آسمان فرود آید ولى این تعبیر ممكن است به خاطر آن باشد كه عامل انتقال میكرب طاعون در میان بنى اسرائیل گرد و غبارهاى آلوده‏اى بوده است كه به فرمان خدا با وزش باد در میان آنها، پخش گردید.

عجیب اینكه یكى از عوارض دردناك طاعون آن است كه مبتلایان به آن گرفتار اضطراب و بى‏نظمى در سخن و در راه رفتن مى‏شوند كه با معنى ریشه‏اى كلمه" رجز" نیز كاملا متناسب است.

این نكته نیز شایان توجه است كه قرآن در آیه فوق به جاى" فانزلنا علیهم" مى‏گوید :" فَأَنْزَلْنا عَلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا" تا روشن گردد كه این عذاب و مجازات الهى تنها دامان " ستمگران" بنى اسرائیل را گرفت و هرگز خشك و تر با هم نسوختند.

علاوه بر این در پایان آیه جمله" بِما كانُوا یَفْسُقُونَ" را ذكر مى‏كند تا آن هم تاكید بیشترى بر این موضوع باشد، كه ظلم و فسقشان علت مجازاتشان گردید.

با توجه به اینكه تعبیرات جمله مزبور، نشان مى‏دهد كه آنها بر این اعمال سوء اصرار داشتند و آن را ادامه مى‏دادند، معلوم مى‏شود هنگامى كه گناه به صورت یك عادت و حالت در جامعه متمركز گردید، احتمال نزول عذاب الهى در آن هنگام بسیار است.

پیام‏های از آیه 58

1ـ تأمین معاش مردم، مقدّم بر فرمان به عبادت و مقدّمه‏اى بر آن است. «كُلُوا») ( «سُجَّداً»

2ـ براى ورود به مكان‏هاى مقدّس، احترام مخصوص لازم است. «ادْخُلُوا») ( «سُجَّداً»

3ـ بخشش، از اوست، امّا استغفار و طلب آمرزش، باید از سوى ما باشد. «قُولُوا حِطَّةٌ نَغْفِرْ لَكُمْ»

4ـ آداب دعا و شیوه توبه را نیز باید از خدا بیاموزیم. «ادْخُلُوا») ( «سُجَّداً وَ قُولُوا حِطَّةٌ»

5ـ عمل به دستورات خداوند، زمینه‏ى آمرزش ماست. «ادْخُلُوا») ( «قُولُوا») ( «نَغْفِرْ لَكُمْ»

6ـ استغفار، براى گناهكار مایه‏ى آمرزش و براى نیكوكار اعتلاى درجه است. «نَغْفِرْ لَكُمْ خَطایاكُمْ وَ سَنَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ»

پیام‏های از آیه 59

1ـ ظلم و گناه، زمینه‏ساز تغییر و تحریف قانون است. «فَبَدَّلَ الَّذِینَ ظَلَمُوا»

2ـ تا وقتى كه روش و شیوه كارى بیان نشده، انسان آزاد است تا با نظر خود عمل كند، ولى بعد از بیان روشها، عذرى در تغییر آن نیست.«قِیلَ لَهُمْ»

3ـ جزاى تحریف گران قوانین الهى، قهر و عذاب است. «رِجْزاً مِنَ السَّماءِ»

4ـ همه‏ى پاداش‏ها و كیفرها مربوط به آخرت نیست، بلكه بعضى از كیفرها در همین دنیا صورت مى‏پذیرد. «فَأَنْزَلْنا») ( «رِجْزاً مِنَ السَّماءِ»

5ـ اگر كج‏روى براى انسان عادت شد، قهر الهى فرا مى‏رسد. «كانُوا یَفْسُقُونَ»

آمنه اسفندیاری

بخش قرآن تبیان

منابع:

1- تفسیر نور ج1

2- تفسیر نمونه ج1

3- تفسیر مجمع البیان

4- تفسیر" الكاشف" (مطالب مربوط به آیه 58 سوره بقره)