معرفی سوره هایی از قرآن با موضوع مشترک

ذات اقدس الهی در آیاتی از كتاب خود، اصل نزول قرآن و مبدأ نزول آن را كه همان اسم های نیكوی الهی است بیان فرموده كه بخش عمده‌ی این آیات در «حوامیم سبعه» است.

«حوامیم سبعه»، به هفت سوره‌ای گفته می‌شود كه در آغاز آنها حروف مقطّعه‌ی «حم» آمده باشد.

این شروع مشترك، نشانگر مضمون مشترك و هدف ویژه‌ای است كه این سوره‌ها دارند. سرآغاز این سوره‌ها، بیان تنزل وحی، دریافت وحی، و محتوای اجمالی وحی است.

افزون بر این هفت سوره، در سوره‌های دیگر مانند «واقعه»، «آل عمران» و «علق» نیز به مسئله‌ی منشأ و مبدأ نزول قرآن اشاره شده است كه نخست به ذكر آیات كریمه‌ی آن سوره‌ها می‌پردازیم.

فرود آمده از طرف خدای زنده و پایدار

خدای سبحان در سوره‌ی «آل عمران» می‌فرماید: «الم * اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ * نَزَّلَ عَلَیْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ» [1].

آمدن اسم‌های نیكوی الهی در آیات قرآن كریم، بر اساس ارتباط موضوع مطرح شده با آن «اسم» است. اگر در آیه‌ای، «الرحمنِ الرحیم» آمده و در آیه‌ی دیگر، «شدید العقاب» : «مجازات او شدید است» ، به دلیل تناسب محتوایی آن آیات با هر یك از این «اسم‌های نیكو» است.

در این آیات كریمه، پیش از بیان نزول قرآن، دو اسمِ «حیّ» و «قیّوم» برای خداوند كه نازل كننده‌ی قرآن است، آمده و اشاره به این دارد كه نزول قرآن كریم، از مبدأ «زنده و پایدار» است و می‌فرماید: آن خدایی كه زنده و پایدار است و هیچ معبودی نیست مگر او، قرآن و كتاب خویش را در معیّت و مصاحبت حق بر تو نازل نمود.

فرود آمده از طرف خدای «ربّ العالمین»

خدای سبحان در سوره‌ی «واقعه» نزول قرآن را از ساحت «رب العالمین» بیان فرموده است: « إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِیمٌ * فِی كِتابٍ مَكْنُونٍ * لا یَمَسُّهُ إِلاَّ الْمُطَهَّرُونَ * تَنْزِیلٌ مِنْ رَبِّ الْعالَمِینَ.» [2]

اگر مقصود از «عالمین» در این آیه، جهان ها و عالم‌ها باشد، معنای این آیه‌ی كریمه آن است كه قرآن از سوی پروردگار جهانها و عوالم نازل شده و به همین دلیل، هماهنگ با تكوین و عوالم هستی است.

و اگر مقصود از «عالمین»، جهانیان باشد؛ چنانكه در سوره‌ی «فرقان» آمده: « تَبارَكَ الَّذِی نَزَّلَ الْفُرْقانَ عَلى عَبْدِهِ لِیَكُونَ لِلْعالَمِینَ نَذِیراً»[3]، در این صورت، معنای آیه این می‌شود كه قرآن كریم، از سوی پروردگار جهانیان نازل شده و از این رو، برآورنده‌ی نیازهای همه‌ی انسانها در همه‌ی عصرهاست و فطرت آنان را شكوفا می‌سازد.

تنزّل از خدای معلّم و اكرم

در سوره‌ی «علق» و در آغاز بعثت و رسالت رسول اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ چنین آمده است: «اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِی خَلَقَ* خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ عَلَقٍ * اقْرَأْ وَ رَبُّكَ الْأَكْرَمُ * الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ * عَلَّمَ الْإِنْسانَ ما لَمْ یَعْلَمْ ».[4]

در این آیات كریمه مبدأ و جایگاه نزول قرآن، خداوند «معلّم» و «أكرم» معرّفی شده و می‌فرماید: ای رسول ما! قرآن را به نام پروردگارت كه آفریننده‌ی عالم است، قرائت كن؛ خدایی كه آدمی را از خون بسته آفرید؛ بخوان قرآن را كه پروردگار تو كریم ترینِ كریمان است؛ خدایی كه بشر را علمِ نوشتنِ با قلم آموخت و به آدم آنچه را كه نمی‌دانست، به الهام خود تعلیم داد.

خدای سبحان در آیات دیگری از كتاب خود، فرشتگان حامل قرآن را «كرام بررة» معرّفی می‌نماید: «فِی صُحُفٍ مُكَرَّمَة *مَرْفُوعَة مُطَهَّرَة * بِأَیْدِی سَفَرَة * كِرامٍ بَرَرَة».[5]

آیات الهی، در صفحات مكرّم نگاشته شده است؛ صفحاتی بلند مرتبه و پاك و منزّه كه در دست سفیران حقّ و ملائكه‌ی مقرّب و عالی رتبه، و با حسن و كرامتند.

در آیه‌ای دیگر، قرآن كریم را گفته‌ی رسول كریم می‌خواند كه: «إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِیمٍ » [6] و در سوره‌ی «واقعه»، خود قرآن را به وصف «كریم» ستوده، می‌فرماید: «إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِیمٌ * فِی كِتابٍ مَكْنُونٍ».[7]

پی نوشت ها :

[1] ـ سوره‌ی آل عمران، آیات 1ـ3؛ الم، معبودی جز خداوند یگانه زنده و پایدار و نگهدارنده نیست. (همان كسی كه) كتاب را به حق بر تو نازل كرد.

[2] ـ سوره‌ی واقعه، آیات 77ـ80؛ كه آن، قرآن كریمی است، كه در كتاب محفوظی جای دارد، و جز پاكان نمی‌توانند به آن دست زنند (دست یابند) آن از سوی پروردگار عالمیان نازل شده.

[3] ـ سوره‌ی فرقان، آیه‌ی 1؛ زوال ناپذیر و پربركت است كسی كه قرآن را بر بنده‌اش نازل كرد تا بیم‌دهنده جهانیان باشد.

[4] ـ سوره‌ی علق، آیات 1ـ5.

[5] ـ سوره‌ی عبس، آیات 13ـ16.

[6] ـ سوره‌ی تكویر، آیه‌ی 19.

[7] ـ سوره‌ی واقعه، آیات 77 و 78؛ كه آن، قرآن كریمی است كه در كتاب محفوظی جای دارد.

بخش قرآن تبیان

منبع :

اندیشه قم