هزار سال روزهای قیامت

‌یكی از اوصاف قرآن كریم عدم اختلاف و عدم تناقض در آیات است كه خود بدان تصریح كرده و فرموده است: اگر غیر خدا برای شما قرآن را تدوین می كرد، اختلاف زیادی در آن یافت می شد.[سوره نساء ، آیه 82]

همه‎ی آیات قرآن با هم مرتبط ‎اند و بعضی از آن بعضی دیگر را تفسیر می كنند. هم‎چنین دارای عام و خاص، مطلق و مقید، حقیقت و مجاز است كه باید از هم جدا شوند و برای فهم آن از احادیث پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و معصومین ـ علیهم السّلام ـ (كه مفسر قرآن هستند) استفاده شود؛ و برای درك معانی قرآن یا باید متخصص بود و یا به اهل فن قرآن مراجعه كرد.

در این میان برخی با ذكر مطالبی در باب آیات قرآن خواسته‎اند القا كنند كه بین آیات قرآن تناقض وجود دارد و لذا گزاره‎های قرآنی مشتمل بر پارادوكس و تناقض است(سایت سكولاریسم در ایران، تاریخ 12/9/84) نمونه‎ای از مطالب یاد شده را ذكر و مورد بررسی قرار می‎دهیم:

«در آیه‎ی 5 سوره‎ی سجده روزهای خدا را هزار سال بیان می كند، اما در آیه‎ی 4، سوره‎ی معارج ، 50 هزار سال» اشكال فوق، از چند جهت قابل بررسی است كه ذیلاً‌ تقدیم می گردد.

با بررسی دقیق در تفاسیر و احادیث، هیچ گونه تناقضی بین دو آیه‎ی فوق دیده نمی شود.

خداوند در آیه‎ی 5 سوره‎ی سجده می فرماید: (یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَی الْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَهٍ مِمَّا تَعُدُّونَ) ؛ «امور این جهان را از آسمان به سوی زمین تدبیر می كند. سپس در روزی كه مقدار آن هزار سال از سال هایی است كه شما می شمرید، به سوی او باز می گردد (و دنیا پایان می یابد).»

و در آیه‎ی 4 سوره‎ی معارج می فرماید: (تَعْرُجُ الْمَلائِكَهُ وَ الرُّوحُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَهٍ)؛ «فرشتگان و روح (فرشته‎ی مخصوص) ‌به سوی او عروج می كنند؛ در آن روز كه مقدارش 50 هزار سال است .»

با توجه به آیات قبل كه درباره‎ی قیامت و معاد سخن می گفت؛ و دو آیه‎ی فوق، مراد از یوم (روز)، روز قیامت است و عدد هزار یا 50 هزار سال، مقایسه با روزهای دنیاست؛ یعنی اگر روز قیامت را با روزهای دنیا بسنجیم؛ معادل 50 هزار سال می شود.

اما در این كه چرا در یك آیه هزار سال و در آیه‎ی دیگر 50 هزار سال آمده است، باید گفت: همان‎طور كه در مقدمه بیان شد، آیه‎ی قرآن را به تنهایی نمی توان تفسیر كرد و لازم است آیه را با آیات دیگر و احادیث معصومین ـ علیهم السّلام ـ تطبیق داد، تا فهم درست از آن استخراج شود.

امام صادق ـ علیه السّلام ـ در تفسیر آیه‎ی فوق می فرماید: «در روز قیامت 50 توقفگاه برای رسیدگی به اعمال و حساب انسان ها مهیا شده و هر توقفگاه به اندازه‎ی هزار سال كه در مجموع 50 هزار سال دنیایی است. »(علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 7، ص 126)

از مجموع دو آیه و روایت و قواعد اصولی (عام و خاص) استفاده می شود كه هر روز قیامت، 50 هزار سال دنیایی است و دارای 50 توقفگاه است كه آیه‎ی 4 سوره‎ی معارج به صورت عموم به آن اشاره كرده است؛ اما آیه‎ی 5 سوره‎ی سجده به صورت خاص، به اولین توقفگاه اشاره نموده كه هزار سال است؛ بدین ترتیب ادعای تناقض در آیات ادعایی پوچ و عبث است. (جعفر سبحانی، مفاهیم قرآن، مكتبه التوحید، ج 8، ص 245 مكارم شیرازی و همكاران، تفسیر نمونه،، سید محمد حسین طباطبایی، تفسیر المیزان، ،‌ذیل آیات فوق)

در سوره معارج آیه چهار آمده است: تعرج الملائكة والروح الیه فی یومٍ كان مقداره خمسین الفَ سنَةٍ .

بسیاری از مفسرین در ذیل این آیه به حدیثی از امام صادق ـ علیهالسّلام ـ اشاره كرده اند كه حضرت در فرازی از آن می فرمایند: حاسبوا انفسكم قبل ان تحاسبو علیها فان للقیامة خمسین موقفاً، كلّ موقفٍ مقداره الف سنةٍ .(كلینی، محمد بن یعقوب، الكافی، ج8، ص 143، ح 108) یعنی نفس خود را حسابرسی كنید پیش از آنكه در قیامت از شما حسابرسی كنند ؛ زیرا در قیامت پنجاه موقف و ایستگاه است كه هر یك (مقدار) هزار سال طول می كشد.

همین حدیث را علامه مجلسی نیز در بحارالانوار با كمی تفاوت از امالی شیخ طوسی نقل كرده اند(مجلسی، محمد باقر، بحارالنوار، ج7، ص126، ح3) چنان كه از حدیث بر می آید مواقف قیامت را پنجاه موقف ذكر كرده اند ولی هیچ حدیثی بدست نیامد كه این پنجاه موقف را ذكر كرده باشد ولی بر اساس سایر روایات در این باره اظهار نظرهایی صورت گرفته است.

شیخ صدوق در رسالة اعتقادات می فرماید: عقیده ما این است كه اسم هر یك از عقباتی كه در محشر هستند اسم یكی از فرایض اوامر و نواهی الهی است، كه در هر عقبه دربارة آن از انسان سؤال می شود و در صورتی كه كوتاهی كرده باشد در آن حبس شده و حقّ خداوند از او مطالبه می شود. (همان، ص129)

شیخ مفید نیز در توضیح همین عبارت صدوق می گوید: عقبات عبارتند از اعمال واجب و سؤال از آنها و منظور از عقبات كوه ها و دره های واقعی نیست بلكه اعمال به عقبه تشبیه شده اند چنان كه در آیة شریفه: فلا اقتحم العقبه، و ما ادریك ما العقبه(4)، آمده است. یعنی: ولی او از آن گردنة مهم نگذشت و تو چه می‌دانی آن گردنه چیست.(بحارالانوار، همان)

شیخ صدوق برخی از این عقبات را كه بر روی صراط هستند چنین نام می برد : ولایت، مرصاد(بر اساس آیه، ان ربك لبالمرصاد، فجر: 14)، رحم، امانت، صلاة و... كه مورد تأیید شیخ نیز قرار می گیرد. (همان، ص130)

روایتی طولانی از امیرالمؤمنین علی ـ علیهالسّلام ـ در كتاب التوحید شیخ صدوق آمده است كه از آن فردی در بارة‌ اختلافات ظاهری آیات قرآن از حضرت سؤال می كنند و در بخشی از آن روایت به آیات قیامت اشاره می كند آیات 38 نبأ و 23 انعام و 25 عنكبوت و 65 ص و 28 ق و 65 یس را ذكر می كند. كه در یكی خبر می دهد كه آنها سخن نمی گویند در دیگری با اذن سخن می گویند و صحیح می گویند و در آیه دیگر از این كه آنها خود را مشرك نمی دانند خبر می دهد و در جای دیگر مُخاصمة اهل جهنم را بیان می كند.

حضرت در جواب می فرمایند : هر یك از این آیات مربوط به یكی از مواطن قیامت است ؛ چرا كه در یك موطن خداوند انسان ها را در یك جا جمع می كند و آنها گروه گروه می شوند و با هم صحبت می كنند و برخی برای برخی استغفار می كنند و برخی دیگران را لعن می كنند.

در موطنی دیگر به احوالات خود گریه می كنند، در یك موطن از آنها استنطاق می شود ولی می گویند ما مشرك نبودیم و خداوند بر دهان آنها مهر زده و از اعضاء و جوارحشان سؤال می كند، در موطن دیگر از هم می گریزند و در این موطن انبیاء شهادت می دهند و... (صدوق، ابی جعفر محمد بن علی، التوحید، ص260، 261، ح5)

مدت زمان توقف در مواقف

علامه طباطبایی می فرمایند: منظور از پنجاه هزار سال بودن آن است كه این فاصله به قدری است كه اگر در این دنیا باشد و زمان جاری در این دنیا بر آن منطبق شود پنجاه هزارسال طول خواهد كشید ولی چنان كه در روایت آمده به فرموده پیامبر اكرم (صلی الله علیه وآله) این زمان برای مؤمن از مدت زمان ادای یك نماز واجب در دنیا كوتاه تر است .(طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن،ج20، ص7و 12)

فرآوری : زهرا اجلال