آیا 13 فرودین روز نحسی است؟

نحس بودن ایام در قرآن

در حالى كه در قرآن كریم سخن از روزهاى نحس به میان آمده، چرا نحس بودن ایام مثلا 13 فروردین را منكر مى‏ شویم؟

موضوع اعتقاد به سعد یا نحس بودن برخی ایام، در میان بسیاری از مردم رواج دارد؛ به گونه‏ای كه گاه موجب عكس ‏العمل عمومی در میان مردم می‏شود. مانند نحس بودن عدد 13، كه بسیاری از مردم را به خروج از شهر و ترك خانه‏ها در آن روز می‏ كشاند؛ در حالی كه چنین اعتقادی جز خرافه منشأ دیگری نداشت.

مفسر و فیلسوف بزرگ جهان اسلام علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، درباره سعد و نحسِ ایام، سخنانی دارد كه خلاصه‏ ای از ترجمه آن بدین قرار است:(1)

«نحس بودن روز یا مقداری از زمان، به این معنا است كه در آن زمان، جز شرّ و بدی، حادثه‏ ای روی ندهد و اعمال آدمی، یا دست‏ كم نوع خاصی از اعمال، برای صاحب آن، بركت و نتیجه خوبی نداشته باشد. سعد بودن روز، درست برخلاف این است. ما به هیچ وجه نمی‏توانیم بر سعادت روزی از روزها یا زمانی از زمان‏ها یا نحوست آن، برهان اقامه كنیم؛ زیرا طبیعت زمان از نظر مقدار به گونه‏ای است كه اجزای آن مثل هم است و یك چیز به شمار می‏آید.

بنابراین با نگاه به خود زمان، فرقی میان این روز و آن روز نیست تا یكی را سعد و دیگری را نحس بدانیم؛ ولیكن علل و عواملی كه در حوادث مؤثرند و در به ثمر رساندن اعمال تأثیر دارند، از حیطه علم و آگاهی ما خارجند و ما نمی‏توانیم قطعات زمان را با عواملی كه در آن زمان دست به كارند، بسنجیم تا بفهمیم آن عوامل در این قطعه از زمان چه عملكردی دارند و عملكرد آنها به گونه‏ای است كه این قسمت از زمان را سعد یا نحس می‏كند، یا نه؟

تجربه نیز در این مسأله، راهگشا نیست؛ زیرا تجربه هنگامی مفید است كه ما زمان را به صورت جدا از عوامل در اختیار داشته باشیم و با هر عاملی هم آن را سنجیده باشیم تا بدانیم كه فلان اثر، اثر فلان عامل است؛ در حالی كه ما زمان را جدا از عوامل نداریم و عوامل هم برای ما شناخته شده نیست. درست به همین علت است كه ما راهی برای انكار سعادت یا نحوست ایام نداریم و نمی‏توانیم بر نبودن چنین واقعیتی برهان اقامه كنیم. همان گونه كه نمی‏توانیم برای اثبات آن هم برهان بیاوریم. آری، وجود چنین چیزی، یعنی سعد یا نحس بودن ایام، بعید است؛ ولی بعید بودن چیزی، غیر از محال بودن آن است».

سعد و نحس ایام در قرآن:

قرآن از زمان‏های نحس یاد كرده است؛ چنان‏كه برخی ایام را نیز مبارك می‏داند.

1. «فَأَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ ریحاً صَرْصَرأ فِی یَوْمِ نَحْسٍ مُسْتَمر» ;(2) ما تندباد وحشتناك و سردی را در یك روز شوم مستمر بر آنان فرستادیم.

2. «فَأَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ ریحاً صَرْصَرأ فی أیامٍ نَحساتٍ» ;(3) سرانجام تندبادی شدید و هول‏انگیز و سرد و سخت در روزهای شوم و پرغبار بر آنان فرستادیم. از داستان قوم عاد كه این دو آیه مربوط به آن است، استفاده می‏شود كه نحوست و شومی، مربوط به خودِ زمانی است كه در آن، بادِ عذاب بر قوم عاد وزید، اما ثابت نمی‏شود كه این تأثیر و دخالت زمان به نحوی است كه با گردش هفته‏ها، دوباره آن زمانِ نحس باز گردد. این معنا به خوبی از آیات استفاده می‏شود وگرنه همه زمان‏ها نحس می‏بود، بدون آن كه دایر مدار ماه‏ها یا سال‏ها باشد.

از این‏رو، علامه مجلسی می‏فرماید: «برخی از مفسران، منظور از نحسات را سردی شدید هوا دانسته‏اند».(4)

روایات فراوانی درباره سعد و نحس ایام هفته و ایام ماه‏های عربی، فارسی و رومی، در كتاب‏های روایی از جمله - بحارالانوار - ذكر شده است؛ اما بیش‏تر آنها به دلیل مرسل بودن ضعیف هستند.(5) و برخی كه دارای سند صحیح باشند دلالت آنها بر نحوست ذاتی تمام نیست از این‏رو در برخی روایات آمده است برای دفع نحوست این ایام، باید به خدا پناه برد، روزه گرفت، دعا كرد، قرآن خواند صدقه‏ای داد یا كاری از این قبیل كرد. از روایات استفاده می‏شود كه ملاك نحوست ایام، صرفاً تفأل زدن خود مردم است؛ زیرا تفأل و تطیّر، اثری نفسانی دارد. این روایات در مقام نجات دادن مردم از شرّ تفأل و نفوس است و می‏گوید اگر قوت قلبی تو تا آن حدّ نیست كه اعتنایی به نحوست ایام نكنی، دست به دامن خدا شو و قرآنی بخوان و دعایی بكن.

روایاتی كه دلالت بر سعادتِ ایامی از هفته دارد، علت سعادت آن ایام و مبارک بودنش را وقوع حوادثی مبارك در آن روزها دانسته است؛ حوادثی كه از نظر دین، بسیار مهم و عظیم بوده است؛ مانند ولادت رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و بعثت ایشان.

بنابراین، روایاتِ نحوست و سعادت ایام، بیش از این دلالت ندارد كه این سعادت و نحوست به جهت حوادثی است كه بر حسب ذوق دینی یا بر حسب تأثیر نفوس، در فلان روز ایجاد حسن كرده یا باعث قبح و زشتی آن گردیده است. این كه خودِ آن روز یا آن قطعه از زمان، متّصف به میمنت یا شومی شود و تكویناً خواص دیگری داشته باشد كه سایر زمان‏ها، آن خواص را نداشته باشد و علل و اسباب طبیعی و تكوینی، آن قطعه از زمان را غیر از سایر زمان‏ها كرده باشد، از این روایات برنمی‏آید. هر روایتی كه بر خلاف آن چه گفتیم، ظهور داشته باشد، یا باید آن را بر تقیه حمل كرد یا به طور كلی طرد نمود.(6)

حضرت علی(علیه السلام) عازم جنگ با خوارج بود، كه شخصی عرض كرد: یا علی، می‏ترسم اگر اكنون عازم شوی به پیروزی دست نیابی. من این را از طریق علم نجوم، دریافته‏ام. آن حضرت فرمود: «آیا تو گمان می‏كنی ساعتی را نشان می‏دهی كه هر كه در آن سفر كند، بلا و بدی از او دور گردد؟ و بر حذر می‏داری از ساعتی كه هر كه در آن روانه شود، زیان و سختی او را فرا گیرد؟ كسی كه این سخنان تو را باور كند، قرآن را دروغ پنداشته و برای به دست آوردن آن چه دوست دارد، و دوری از ناپسندی‏ها، از یاری خدا بی‏نیاز گردیده است. هر كه به گفتار و فرمانت رفتار نماید، باید تو را حمد و سپاس گزارد، نه پروردگارش را؛ زیرا تو گمان داری كه او را به ساعتی راهنمایی كرده‏ای كه در آن سود به دست آورد و از زیان ایمن گشته است».(7) به شهادت تاریخ، آن حضرت بر خلاف توصیه آن مرد، به سوی خوارج روان گشت و در جنگ با آنان نیز ظفرمند گردید.

فخر رازی، در تفسیر آیه 16 سوره فصلت می‏نویسد: «از اهل علم نجوم، آنان كه به احكام نجومی قائل هستند، برای ثبوت سعد و نحس بودن ایام، به این آیه شریفه استدلال كرده، گفته‏اند: این آیه بر چنین معنایی صراحت دارد؛ اما متكلمان در ردّ این نظریه گفته‏اند كه منظور از «ایام نحسات» كه در آیه شریفه آمده، روزهایی است كه در آن چنان گرد و غبار فضا را پر می‏كند كه امكان دیدن و انجام هر گونه كار را سلب می‏كند و منظور از نحس بودن این ایام، این است كه خداوند در آن ایام، قومِ عاد را هلاك كرد».(8)

سعد و نحس از نگاه ابن سینا

ابن سینا می‏نویسد: «هرگز زمان، علت فاعلیِ چیزی نیست؛ بلكه ظرف حوادث است {و از همین روست كه} اگر چیزی به جهت سبب مخفی خود، در زمان معین، موجود یا معدوم گردد، چون آن سبب حقیقی و اصلی وی مجهول است، {مردم} آن حادثه را به ظرفش كه زمان باشد، نسبت می‏دهند و چنین است كه اگر آن رویداد گوارا بود، زمان تحقق آن را مدح می‏نمایند و اگر ناگوار بود، به نكوهش زمان وقوع آن می‏پردازند. «از آن جا كه علل امور وجودی در بسیاری موارد روشن است، ولی سبب پیدایش امور عدمی آشكار نیست - مثلاً سبب پیدایش یك بنا روشن است، ولی عامل فرو ریختن و فرسودن آن معلوم نیست... - زمان را عامل پیدایش بسیاری از امور عدمی همچون فراموشی، فرتوتی، زوال و...، می‏پندارند و سعی مردم در بدگویی از زمان و هجو كردن روزگار و نكوهش آن، معروف می‏گردد.(9).

بنابراین، به طور خلاصه می‏توان گفت كه تفكر اسلامی درباره زمان آن است كه این پدیده، ذاتاً سعد یا نحس نیست و نمی‏تواند عامل سعادت و نحوست یا سبب فاعلیِ نشاط یا اندوه باشد؛ بلكه تنها به منزله ظرف و موقعیتی است كه در آن رویدادها و حوادث تلخ و شیرین روی می‏دهد. اگر هم در برخی موارد سعادت یا نحوست به ایام نسبت داده می‏شود، به سبب حوادث تلخ یا شیرینی است كه در آن روزها رخ داده است؛ وگرنه زمان از حیث زمان بودن، به شومی و بركت توصیف نمی‏شود.

پی نوشت ها:

1- المیزان، ج 19، ص 71 - 72.

2- سوره قمر، آیه 19.

3- سوره فصلت، آیه 16.

4- مجمع البیان، طبرسی، ج 9، ص 8، ذیل آیه 16 سوره فصلت.

5- بحارالانوار، ج 56، چاپ جدید، مؤسسْ الوفا، بیروت، ص 31 - 18، باب 15.

6- بحارالانوار، ج 56، چاپ جدید، مؤسسْ الوفا، بیروت، ص 31 - 18، باب 15.

7- نهج‏ البلاغه، ترجمه فیض الاسلام، خطبه 78، ص 178.

8- امام فخررازی، تفسیركبیر، ج 27، ص 113.

9- شفا، طبیعیات، ابن سینا، ج 1، فصل‏های 10، 11، 12( زمان)، ص 166 – 148