مفرد بودن ارض در همه جای قرآن

چرا در دعای قنوت ... رب السموات السبع و رب الارضین السبع... به زمین های هفت گانه اشاره شده، اما ارض در همه جای قرآن مفرد آمده است؟

کلمه ارض 446 بار در قرآن آمده است.(قاموس قرآن ، بیان می کند که ارض 461 بار در قرآن آمد است!) اما همیشه به لفظ مفرد، در روایت و نهج البلاغه بلفظ جمع (ارضون، ارضین) نیز آمده است.(1)

درست است که "ارض" در تمام قرآن به صورت مفرد آمده و به صورت جمع نیامده است اما در یک آیه از آیات قرآن به هفت زمین اشاره شده است.

اللَّهُ الَّذِى خَلَقَ سبْعَ سمَوَاتٍ وَ مِنَ الاَرْضِ مِثْلَهُنَّ یَتَنزَّلُ الاَمْرُ بَیْنهُنَّ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ عَلى كلِّ شىْءٍ قَدِیرٌ وَ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَحَاط بِكلِّ شىْءٍ عِلْمَا(2) خداوند كسى است كه هفت آسمان را آفرید و از زمین نیز همانند آن را، فرمان او در میان آنها پیوسته نازل مى شود، تا بدانید كه خداوند بر هر چیز توانا است و علم او به همه چیز احاطه دارد.

در تفسیر این آیه گفته شده است: "و از ظاهر جمله «و من الارض مثلهن»(بر مى آید كه مراد از "مثل" مثلیت عددى است، یعنى همانطور كه آسمان هفت تا است، زمین هم مثل آن است.(3)

در جواب این که چرا ارض در قرآن همواره به صورت مفرد آمده است، چند احتمال داده شده است:

1. این كه در قرآن مجید ارض، همواره مفرد آمده، به احتمال قوى علتش آن است كه آنچه غیر از زمین است نسبت به ما آسمان محسوب می شود مثلا مریخ گرچه فی حد نفسه، یک كره و زمین است ولى نسبت به ما كه بالاى سر ماست آسمان حساب می شود، على هذا ما را یک زمین بیشتر نیست كه زیر پاى ماست. لذاست كه قرآن آن را همواره مفرد به كار برده است.(4)

توضیح بیشتر: همانطور كه در اول گفتیم كلمه ارض در قرآن مفرد استعمال شده ولى در احادیث و نهج البلاغه به صیغه جمع (ارضون و ارضین) نیز به كار رفته است نظیر كلمات فرج «لا الهَ الَّا اللَّه رَبُّ السَّمواتِ السَّبْعِ وَ رَبُّ الارَضِینَ السَّبْعِ وَ ما فِیهِنَّ وَ ما بَیْنَهُنَّ.» (5)

ولى چون بعضى از موارد نهج البلاغه صریح است در این كه مراد از ارضون خشكی هاى روى زمین و به اصطلاح هفت اقلیم است، باید بگوئیم كه در احادیث و جاهاى دیگر نهج البلاغه مقصود از آن خشكی هاست كه در گذشته به هفت، تقسیم می‌كردند، در نهج البلاغه هست «وَ ركوبها اعناقَ سُهولِ الارَضین. ا لَمْ یَكُونوا ارْباباً فى اقطارِ الارضین. فَهُمْ حُكامٌ عَلَى العالَمینَ وَ مُلُوكٌ فى اطْرافِ الارَضین» (6)

جمله اول در باره كوه هاست كه می فرماید: كوه ها بر گردن همواری هاى زمین سوارند، دوّمى در باره مردمان گذشته است كه فرمود: آیا در اطراف زمین پادشاهان و مالک رقاب نبودند؟ و سومى در خصوص عرب هاست كه به بركت اسلام در اطراف زمین پادشاهان شدند. در این جاها چنانكه مى ‏بینیم خشكى ‏هاى زمین مقصود است.

ما منكر آن نیستیم كه مرّیخ و مشترى و امثال آن نسبت به خود، زمین ‏اند و زمین هاى بیشمار دیگرى در فضاى بیكران وجود دارند. ولى نمیتوانیم قبول كنیم كه مراد از زمین هاى هفتگانه، سیارات هفتگانه است، زیرا آنها از هفت بیشتراند، اگر عدد هفت را برداشته و بگویند: كرات و زمینهائی كه در فضاى بیكران به دور خورشیدهاى خود می چرخند، خارج از شمارند ؛ حرفى نداریم فقط مخالف و نافى این هستیم كه كسى بگوید مراد از زمین هاى هفتگانه، سیارات منظومه شمسى است، ناگفته نماند، قرآن كریم به زمینى غیر از زمین ما نظرى نداشته و غیر از آن را سماء و سموات به حساب آورده است.(7)

2. ارض ، دارای معانی و مصادیق مختلف است، از جمله:

الف. ارض در لغت به معنای كره خاكی كه انسان بر روی آن زندگی می‎كند، می‎باشد.

ب. در قرآن كریم، ارض به چند معنا به كار رفته است. مانند:

- ارض به معنای كره زمین در مقابل آسمان، (80 بار در قرآن آمده است) (9)

- ارض به معنای قطعات زمین و آبادی.(مکان های خاصی مانند مصر، مکه، مدینه و ...) (110 بار در قرآن آمده است) (9)

- ارض به معنای عالم طبیعت و پهنای زمین (260 بار در قرآن آمده است) (10)

علت مفرد بودن کلمه ی ارض در قرآن این است که، در تمامی موارد یاد شده از کلمه ی ارض معنای مفرد می فهمیم چه آن جا که منظور کره ی زمین است که فقط یک کره ی زمین وجود دارد چه آن جایی که منظور مکه است که فقط یک مکه وجود دارد چه آن جایی که منظور بیت المقدس است و ... لذا بدین جهت کلمه ی ارض همیشه در قرآن مفرد آمده چرا که معنای مراد از آن یک معنای مفرد است.(11)

3. بنا به اعتقاد ما، روایات معصومین مفسر قرآن هستند. زیرا در قرآن جزئیات آمده است و بسیاری از جزئیات که در قرآن آورده نشده در روایات معصومین بیان شده است. بر این اساس روایات که از جمله آن ها دعای قنوتی است که به آن اشاره کردید می تواند مفسر آیاتی باشد که در آنها زمین به صورت مفرد آمده است و نشان دهنده این مطلب باشد که زمین نیز مانند آسمان هفت گانه است .

پی نوشت ها :

(1) قاموس قرآن،ج1،ص59.

(2) طلاق/12.

(3) ترجمه تفسیر المیزان ،ج 19 ،ص547-546.

(4) قاموس قرآن،ج1،ص60.

(5) وسائل ،ج 4 ،ص 907

(6) این كلمات در نهج البلاغه عبده بترتیب ج 1 ص 174- ج 2 ص 177 و ص 179 واقع است.

(7) قاموس قرآن،ج1،ص65-67.

(8) فاطر، آیه 41

(9) مائده/ 33

(10) نساء، آیه 101