فروشگاه اینترنتی پاسارگاد آریان

عده ای از غربی ها هستند كه معقتد به «وحدت علوم»اند، حتی یك دانشگاهی در آمریكا درست كرده اند به اسم دانشگاه «وحدت علوم». این ها می گویند علم به طور كلی یكی است و در آخرین تحلیل موضوع و مسائل و مبادیش هم یكی است.

«من طرفدار تمایز ذاتی میان «علوم انسانی» و «علوم طبیعت» هستم.»

قبلاّ هم كه حرف زدیم من بسم الله الرحمن الرحیم گفتم، حالا هم می گویم

بسم الله الرحمن الرحیم

این مسئله ای كه می خواهم برای شما طرح كنم جدی است، هر چند چیزی نیست كه اگر ضبط كردید نظمی داشته باشد. می خواهم توجهتان را جلب كنم به مسئلهٔ اساسی و این مسئله تفصیل پیدا كرده است در غرب، مخصوصاّ اینكه این مسئله در مملكت ما مطرح نیست. اجمالاّ ممكن است بخواهد مطرح شود حتی برای روحانیون، ولی به تفصیل مطرح نیست. این عنوان، این مسئله عبارت است از «وحدت علوم» Einheitswissenschaft . عده ای از غربی ها هستند كه معقتد به «وحدت علوم»اند، حتی یك دانشگاهی در آمریكا درست كرده اند به اسم دانشگاه «وحدت علوم». این ها می گویند علم به طور كلی یكی است و در آخرین تحلیل موضوع و مسائل و مبادیش هم یكی است. حالا در باب موضوع و مسائل و مبادی و اغراض علوم اجمالاّ بگویم این علوم همان علوم طبیعت است آن هم علوم طبیعت و ریاضی جدید، غرض از این علم هم این است كه انسان جهان را تغییر بدهد اعم از اینكه موجود زنده باشد، موجود آلی باشد یا غیرآلی، موجود غیرآلی یعنی ماده، موجود آلی یعنی نبات و حیوان و انسان.

یك علم واحد «موضوع» واحد دارد و مسائلش هم همان پرسش هایی است كه نسبت به این موضوع می شود، این عبارت از علم طبیعت است كه در این علم طبیعت شما همواره كشف می كنید، قوانینی وضع می كنید و با وضع این قوانین طبق این قوانین عمل می كنید، پس خود این علم طبیعت هم دو جهت دارد نظری و عملی، عمل عبارت است از تغییر دادن مطابق با خواستی كه دارید شیئی را تغییر می دهید مثلاّ می شود علم شیمی، یك وقت می خواهید بمب درست كنید، یك دفعه می آید یك دوای طبی می سازید، نبات را هم تغییر می دهید به صورت های مختلف از جمله زراعت، حیوان را هم تغییر می دهید، تربیت حیوانات اهلی می كنید، مثال زیاد می شود زد، انسان را هم تغییر می دهید جسماّ و روحاّ تغییر می دهید، تغییرش می دهید بطور خواست خودتان و ایدئولوژی ای كه دارید، بدنش را اگر مریض باشد بهبود بهش می بخشید، پس با این علم در انسان تأثیر و تصرف می كنید بنابراین كار علم عبارت است از تأثیر و تصرف، این را می گویند «سیانس اپراتیو» Scince Operative، در «سیانس اپراتیو» تصرف می كنند در خارج، برای چه؟ مدعا این است برای بهبود حیات انسان، برای اینكه انسان تكامل پیدا كند، برای تسهیل امر معیشت انسان، اینجا اگر دقت كنید حتی اگر بگویند كه علم غرضش عبارت از سعادت دنیوی و اخروی است اینها حرف است، علم جدید سعادت را فقط تخصیص می دهد به سعادت دنیوی، همین معیشتی كه داریم، دیگر اینكه آخرتی به هر عنوان هست حتی آخرت افلاطونی، در علم جدید نیست. اصلاً در تمدن جدید نیست. در فرهنگ جدید نیست. دینش هم برای اینست كه همین دنیا را مطابق به اصطلاح امروز می گوییم ایدئولوژی ای كه دارد طبق آن خواستی كه دارد تغییر بدهد، حالا برحسب رژیم های سیاسی هم فرق می كند كه رژیم حكومتی چه جوری باشد چه جور تغییر می دهد، بهر حال علم یكی است و علوم دیگر كه عبارت از «علوم انسانی» باشد بازگشتش به همان علوم طبیعت است پس علم یكی است، اگر اختلافی هست در روش است، ذاتی نیست، عرضی است. حالا در بعضی خیلی صریح است این كه «علوم انسانی» باید برود تابع «علوم طبیعت» بشود و در بعضی صریح نیست، «دكارت» Descartes, Rene (Renatus Cartesius) ۱۵۹۶ ۱۶۵۰ همین را می گوید.

برای «كانت» Kant, Immanuel ۱۷۲۴ ۱۸۰۴ هم «وحدت علوم» هست برای فلسفه های معمولی هم معمولاّ وقتی به «كانت» می آیند، علوم یكی است و در واقع مثال اعلی و نمونهٔ كامل هم همان «علوم طبیعت» است، حالا در علوم طبیعت، ریاضیات با علوم طبیعت یكی می شود، شما نمی توانید بگویید یك علم طبیعت است كه ریاضیات درش نیست، بدون ریاضیات اصلاً علم طبیعت در غرب، در دورهٔ جدید محال است، بدون ریاضیات ممتنع است حال آنكه در «ارسطو» Aristoteles ۳۸۴ V. Chr ۳۲۲ V. Chr اصلاً احتیاجی نداشتند. از طبیعت حرف می زند بدون اینكه به كمیت كاری داشته باشد، علم جدید نمی تواند منفك از كمیت باشد، كمیت در علوم طبیعت لازمهٔ ذات علم جدید است، بنابراین می آید به «علوم انسانی» علوم انسانی هم «روان شناسی» است، «جامعه شناسی» است و اقسامش، جامعه شناسی را هم ممكن است بگویید «روانشناسی جمعی» می شود، یك «انسان شناسی» است به معانی مختلف و یكی می ماند «تاریخ»، هر یك از اینها گاهی بیان می كند امری را چنانچه هست و گاهی چنانچه باید باشد و علم «حقوق» كه خصلت نظری دارد و «اخلاق» كه بیشتر می گویند چه باید كرد باز جزء علوم انسانی است، می ماند «علم دین» كه آن هم اگر دقت كنیم تابع علوم انسانی می شود، در «فلسفه» هم بطور كلی «منطق» بیشتر اصالت دارد همان منطقی كه می گوید چگونه باید كه … چه روشی باید كه بكار برده شود تا اینكه شما بهتر بتوانید كشف قوانین طبیعت بكنید و قوانین علوم انسانی هم – چنانكه لغت طبیعت هم كه استعمال می كنید ندانسته لفظ طبیعت را بر انسان هم اطلاق می كنید.

این جریان در عصر حاضر هم خیلی قوی است، در امریكا و اروپا و در ممالك آنگلوساكسون بسیار قوی است. یك جریان، یك دسته بودند به اسم «حلقهٔ وین» Der Wiener Kreis كه قائل به همین «وحدت علوم» بودند، یكی از اینها كه در آمریكا مرد و یهودی هم بود «فیلیپ فرانك» Frank, Philipp ۱۸۸۴ ۱۹۶۶ بود كه رفت در آمریكا و آن دانشگاه وحدت علوم را یقین ندارم ولی این طور بیادم می آید او بنیان گذاشت. این جریان بعد یك صورتی پیدا می كند به نام «فلسفهٔ تحلیلی» Analytische Philosophie فعلاً در اروپا، در آمریكا و در بعضی از دانشگاه ها و جریان های آمریكایی و مخصوصاّ در انگلستان خیلی قوی است و فعلاً حتی می توان گفت «برتراندراسل» Russell, Bertrand ۱۸۷۲ ۱۹۷۰ وقتی بیان عقایدش را می كنند جزء همین فلاسفهٔ تحلیلی حسابش می كنند «ویتگن اشتاین» Wittgenstein, Ludwig ۱۸۸۹ ۱۹۵۱ باز بلندگوی همین فلسفهٔ تحلیلی است البته یك اختلافی هست با «پوزیتیویسم» Positivismus «آگوست كنت» Comte, Auguste ۱۷۹۸ ۱۸۵۷ «آگوست كنت» كه در این دقت بیشتری در منطق بكار می رود، اینها باریك اندیشی های زیادی دارند در منطق و تحقیقات منطقی كه در «آگوست كنت» نیست، اینها را رویهم رفته «نئوپوزیتیویست» هم می گویند (مذهب نو تحصلی). حالا اختلاف معتقدین «وحدت علوم» از لحاظ «نئوپوزیتیوسیم» Neupositivismus و از لحاظ «فلسفه های آنالتیك»، این تفصیل می خواهد بعلاوه خود اینها بیان یك چیز نمی گویند همه متفقاً بطور كلی «علوم انسانی» را تابع «علوم طبیعت» می خواهند ولی چگونه؟ و چطور؟ اختلاف پیدا می شود. ممكن است یكی جامعه شناس باشد و طرفدار «وحدت علوم» و جامعه شناسی این با جامعه شناس دیگری كاملاً فرق داشته باشد و با هم نزاع داشته باشند، هر دو روانشناس اند و هر دو هم بازگشت حرفشان به علوم طبیعت، با این همه در خودشان اختلاف دارند مثل «پسیكانالیز»، پسیكانالیز را معمولاً علمی می گویند به اصطلاح علمش هم بازگشتش به همان علوم طبیعت است ولی خود پسیكانالیست ها با هم اختلاف نظر فاحش دارند، مثلاّ «یونگ» Jung, Karl Gustav ۱۸۷۵ ۱۹۶۱ چقدر فاصله دارد تا «فروید» Freud, Sigmund ۱۸۵۶ ۱۹۳۹ ولی اصالت به علم می دهد. در علمش هم هر آنچه بیشتر اصالت دارد علوم طییعت است، به اصطلاح شما كه من استعمال نمی كنم «الگو» یش آن «پاترن»ش «روبر»ش اصلاً «روبر» بهترین تعبیر برای «پاترن» است، «پاترن» از «قدوه» و «اسوه» به معنای «برش» است. من ریشهٔ این لغت را پیدا كرده ام. چقدر پدر و مادر دارد، این لغت برمی داریم، می خواهیم خیاطی كنیم یك چیزی برمی داریم می گذاریم رویش این می شود «پاترن»، «الگو»، در واقع بهترین تعبیرش «روبر» است بهر حال آن«روبر» هم كه از روی آن می برند علوم طبیعت است با این همه می بینیم در خود علوم انسانی هم «روبر»شان قدری با هم فرق می كند این طور نیست كه همه یك چیز بگویند. دنیای امروز به اصطلاح «نیچه» Nietzsche, Friedrich ۱۸۴۴ ۱۹۰۰ «آشفته بازار» عجیب و غریبی است. این كتابهایی كه می نویسند، این حرفهایی كه می زنند، قیل وقال است، جارو جنجال است، هیاهو و غوغایی ست. هی كتاب می نویسند، هی می گویند تو درست می گویی من غلط می گویم. این آن را رد می كند، آن این را رد می كند، داد و بیداد است خصوصاّ در اروپا بیشتر از ما حالا هم دارد می آید اینجا، توی كتابها تفصیل پیدا می كند.

پس من تقسیم می كنم. یكی گفتم «پوزیتیویست» بود. «پوزیتیویست» می شود «نئوپوزیتیویست» (مذهب نوتحصلی)، «حلقه وین» بود، «فلسفه های تحلیلی» هست علاوه بر این جریان بحثهای منطقی هم هست، «منطق رقومی» و من می گویم «منطق الجمبل»، «حساب الجمبل» در كتب قدیم هیئت اگر شما با اعداد … حساب این را در كتب قدیم گفته اند «حساب جمبل». این كلمه «جمبل» با «سمبل» یكیست. امروز می گویند «منطق سمبولیك» با علاماتشان. من بجای «منطق رقومی» می گویم «منطق الجمبل»، یك جریانی هم كه بسیار كار شده، «منطق الجمبل» است. به تعبیری كه «بزرگمهر» گفته است «منطق رقومی»، «لوژیك سمبولیك» به اصطلاح بعضی هم می گویند «منطق ریاضی» و در این «منطق الجمبل» كه روش علوم است باز اینها به «وحدت علوم» قائلند. متدولوژی و روشی كه می گویند برای علوم باید بكار ببریم دیگر «منطق ارسطو» نیست. منطق «هگل» Hegel, Georg Wilhelm Friedrich ۱۷۷۰ ۱۸۳۱ هم نیست. منطق ماركسیست هم نیست. الا اینكه ماركسیستها هم می خواهند فعلاً از «منطق الجمبل» استفاده كنند، جمع كنند با «منطق دیالتیك»، خیلی هم مغزها رویش كار كرده. در لهستان «ستاسكی» معروف است. اینجا هم بطور اجمال یك چیز شكسته بسته ای آمده است. منوچهر بزرگمهر آدم خوبیست. پدرش هم عارف است. خانه اش هم رفتیم. كشكول هم داشت. جلوتر مدتی تابع یكی از جریانهای صوفیانه هند بود. آنكه چندین سال است حرف نمی زند، «مهربابا»، منوچهر بزرگمهر با اینكه در جوانی «مهربابایی» بوده، پدرش هم عارف بوده، كشكول هم هنوز توی خانه اش بود، بعد رفته بود به «منطق الجمبل» كتاب ترجمه می كرد ولی خوشبختانه مغزش برای «منطق الجمبل» ساخته نشده است. اصلاً اهل «منطق الجمبل» و ریاضیات نیست و من می پسندم چون اینطوریست، «مصاحب» اگر كاری می كرد بهتر بود كه مرد. یك كتابی هم راجع به «منطق الجمبل» نوشته كه ترجمه كرده است. بدون مقدمات فلسفه كتاب مصاحب منطق است با علامات ریاضی. خوب این «منطق الجمبل» یا «منطق رقومی» كه پیدا شده خیلی رویش كار شده. لهستان اتفاقاً كار كرده. اروپای شرقی در بعضی ها كار كرده، هم یهودی هست و هم غیر یهودی و مد است، در اروپا هم هست در آمریكا هم هست، حتی در دانشگاهها منطق كه درس می دهند «متطق الجمبل» است. این «منطق الجمبل» زیاد اگر ترقی كرد سر و كله اش در «انفورماسیون» و Information و «سیبرنیتیك» Ciebervitik در می آید. «سیبرنتیك» از «منطق الجمبل» استفاده می كند حتی در قسمت ماهواره و زبان «انفورماتیك» Informatik اینها با ریاضی نمی تواند جدا باشد. علاوه بر ریاضی كه نمی تواند جدا باشد با «منطق اجد» یعنی جدیدتر نمی تواند جدا باشد. از این منطق جدید از نظر تكنولوژی استفاده می شود. من حیث المجموع «منطق ریاضی» و «سیبرنتیك» كلاً یك جهت جریانند كه همان علوم طبیعت را می رسانند به جایی كه می گویند كار به جایی باید برسد كه بالاخره یك مغزهای الكترونیكی درست بشود كه خودش كار كند و مغز انسان دیگر بكار نرود، صورت ضعیف و كوچكش همین «كامپیوتر» است، رویهم رفته همهٔ این جریانها بازگشتش به «وحدت علوم» و ترقی «پوزیتیویسم» است كه «نئوپوزیتیویسم» می شود و دقت علمی و ریاضی می رود تا جایی كه می گویند اصلاً علوم انسانی باید به «سیبزنتیك» تبدیل شود. یعنی این مغز انسان اصلاً كار نكند مغزی كه علم می سازد به جای او كار می كند، تولیدمثل هم دیگر لازم نیست علم برایش می كند. مثلاً امروز بر حسب احتیاج مثل تخم مرغ، انسان هم همین طور تولیدمثل می كند بدون اینكه اصلا نیازی به تولید مثل و جفت گیری متداول باشد، زن و مرد هم راحت می شوند حتی بعضی می گویند كم كم باید یك كاری كرد كه انسان دیگر شهوت جنسی اش هم از بین برود، همه جور فكری هست توی این دنیای امروزی، جنگل یا مولاست این دنیا، حالا در مسأله بیولوژی و كارهای محیرالعقولی كه انجام شده و تغییر «ژن» اینها دیگر صورت روزنامه و پاورقی روزنامه پیدا كرده.

در اروپا و دنیا، یكی دیگر از جریانهایی كه از همین دسته است ولی منتها بیشتر جهت سیاست فراماسونری در آن صددرصد قوی است به اصطلاح « منورالفكر» است، هنوز به مرحلهٔ «روشن فكری» نرسیده است و با روشن فكر یعنی ماركسیست در كتب مختلفش مخالفت می كند حتی با آنهایی كه قائل به «وحدت علوم»اند ولی تمایل به ماركسیسم دارند و این صراحتاً خودش بازمی گردد به قرن هیجدهم و منورالفكری با توضیحی كه خواهم داد و قائل به «وحدت علوم» است و روبرش هم همان علوم طبیعت است و صددرصد علوم انسانی را تابع علوم طبیعت قرار می دهد ولی با یك چك وچانه دیگری و آن دقت های «سیبرنتیك» و «منطق رقومی» هم درش نیست، زیرا در قسمت «وحدت علوم»ی كه در «سیبرنتیك» و « انفورماسیون» می آید مسأله ی زبان در كار می آید و یك باریك اندیشی ها و یك دقت هایی هرچه دقیق تر در باب «زبان» به عمل آمده و می پرسد كه «زبان» چیست؟ و تفاسیری در باب «زبان» می دهد و جواب اینكه «زبان» چیست، اینها «تاریخ» را هم تابع علم قرار می دهند، چون «تاریخ» جزء «علوم انسانی» است دیگر و «تاریخ» از این نظر تاریخ است، قانون ندارد. قوانینش را باید از «علوم انسانی» بگیرد «علوم انسانی» هم قوانینش تابع «علوم طبیعت» است، به این جریان كه می خواهد فعلاً جانشین یك جریان دیگری بشود:

«راسیونالیسم كریتیك» Kritische Rationalismus می گویند (مذهب اصالت رأی یا اصالت عقل انتقادی)، سردسته ی اینها «كارل پوپر» Popper, Karl ۱۹۰۲ است كه ابتدا در اطریش بود بعد در آلمان و بعد خب در آلمان، در فرانسه، در آمریكا تبلیغ می شود ولی آن قوت « فلسفه های تحلیلی» را ندارد، ضعیف است، جنبهٔ تبلیغات سیاسی و همگانی اش زیاد است و چون آسان است و مبانی اش « همه كسی» است، مشكل نیست، هر كس می تواند بفهمد به خلاف «فلسفه های آنالیتیك» كه آسان نمی شود فهمید، می رود در باریك اندیشی های منطقی و دقت هایی كه باید رفت درس خواند مثل «سیبرنتیك»، هر كس نمی تواند «سیبرنتیك» را بفهمد باید بیاید درس «سیبرنیتیك» بخواند و جنبهٔ تبلیغات همگانی، دموكراسی و لیبرالیسمی اش فوق العاده قوی است برای امپریالیسم، از منطق می گوید، از علوم هم می گوید، از همهٔ چیزها می گوید، اینها همه در یك چیز مشتر ك اند در «وحدت علوم» و «روبر» هم همان «علوم طبیعت» است با اختلاف اینكه علوم طبیعت شان یكسان هم نیست، تو خودشان اختلاف است اما اینها (پوپر و دار و دسته اش) چون عده شان معدود و كم است هنوز یك چیز می گویند ولی تو خودشان باز دارد اختلاف پیدا می شود اصلاّ این لازمهٔ بحث های فلسفی جدید است كه اصلاً «وحدت كلمه» درش نیست، وحدتش عین تفرقه است، تفرقه عبارت از وحدت آن است چون جهان امروز جهان تفرقه است، حرف «نیچه» را كه برایتان خواندم بازار مسگری است بازار مكارهٔ پر از قیل و قال، یك تمدن وقتی بخواهد تمام بشود این قیل و قال ها هست، من می گویم وراجی، من می گویم منطق درایی، علوم انسانی درایی چنانچه در اسلام هم بعد كه یك قدری تاریخ اسلام تمام شد شروع كردند حرف زدن. «علم اصول» برای این بود كه استنباط كند، بیان كند احكام «علم فقه» را، اصلاً علم فقه رفت تا آخر عمرشان بحث می كردند در علم اصول.

یا فرض كنید «منطق» برای «فلسفه»، فلسفه را گذاشته است همش منطق می بافد، وقتی تاریخ تمام شد خود وسیله مطلوب می شود، منطق وسیله است خود این وسیله می شود مطلوب، علم اصول منطق علم فقه است سابقاً وضع اینطور شده بود كه یك آقایی شروع می كردند تا آخر عمرشان فقط در علم اصول، اصلاً فقه رفته بود جایش را علم اصول گرفته بود، منطق هم علم اصول است اما علم اصول استنباط احكام از طبیعت بقول خودشان، اصلاً این بحث های منطقی استنباط احكام از طبیعت را از بین برده به نحوی كه من می گویم اگر یك عالمی بیاید در این بحث های منطقی و فلسفی دیگر نمی تواند دنبال علمش هم برود، گرفتار می شود ولی در عین حال هم، از نظر تكنولوژی و سیاست از این منطق ها استفاده می شود و همه اش هم در دست سیاست است، منطق و خدایش و زمینش و آسمانش در دست سیاست است، سیاست از نظر تكنولوژی قوی است، زرادخانه است، علوم طبیعت و علوم انسانی تكامل پیدا كرده در این كه انسان تمام اهواء نفسش را تمركز بدهد در زرادخانه و تسلیحات جنگی و ابزارهای (جنگی)، در این قسمت فعالیت خیلی زیاد است مغزها هم كار می كند نخواسته باشد هم كار می كند، در جهان امروز زمینه مهیاست كه یك آقایی اگر رفت در قسمت هایی كه ارتباط با زرادخانه پیدا می كند فعالیت های فكریش هم بهتر می شود، مثلاّ اگر طبیب بشود و فكرش برود به اینكه یك دواهایی برای كشتن مردم در جنگ سوم جهانی درست كند این زودتر پیش می رود تا اینكه فكرش را مشغول كند به اینكه میكروب سرطان چیست و چگونه باید سرطان را از بین برد. زمینه مهیاست برای جنگ به توسط منطق، به توسط «منطق رقومی»، به توسط منطق دیگر و همین حرفها.

در مقابل این جریان كسانی هستند كه به «وحدت علوم» قائل نیستند، اینها «علوم انسانی» را بالذات و موضوعش را با موضوع «علوم طبیعت» دو تا می دانند، وقتی پیدا می شود كه می گویند «وحدت علوم» درست نیست، هنوز در «كانت» «وحدت علوم» هست ولی تفصیل پیدا نكرده، اولین كسی كه «علوم انسانی» را می گوید غیر از «علوم طبیعت» است، موضوعش فرق دارد، روشش هم فرق دارد، منطقش هم فرق دارد «ویلهلم دیلتای» Dilthey, Wilhelm ۱۸۱۳ ۱۹۱۱ آلمانی بود، او بصراحت می گفت Geist یعنی «علوم روانی»، «علوم روحانی». این Geist نه روان به معنای معمولی لفظ است، جان حیوانات هم دارند ولی انسان این جانش می شود روان «Geist» حیوان روان ندارد جان دارد فعلاّ ما بجای روان، جان استعمال می كنیم می گوییم «روان شناسی» بعد می گوییم روان شناسی جانوران، این دیگر نمی شود اگر بگوییم «جان شناسی» درست می شود ولی اینجا «علوم روانی» كه می گوییم غیر از معنای «علوم نفسانی» است به اصطلاح «سیانس دل اسپری» بعد این كلمه را گفتند «علوم انسانی» كه درست هم هست هر علمی كه موضوعش انسان است، مسائلش مربوط به انسان است، می گویند «علوم انسانی» این «علوم انسانی» بالذات فرق دارد با علوم طبیعت، منطق دیگری درست می كنند كه به آن می گویند «هرمونوتیك» Hermonutik من ترجمه كردم به «زندآگاهی» و «دور زندآگاهانه» و كسانی كه تابع «هرمونوتیك» هستند خیلی زیادند به اندازهٔ آن دسته زیادند و هی هم دارند بر ضد هم كتاب می نویسند. من طرفدار تمایز ذاتی میان «علوم انسانی» و «علوم طبیعت» هستم و این قدر هم در این مملكت معلومات زیاد است كه من هنوز جایی، كسی را ندیدم كه به این مسئله توجه كرده باشد حتی پنج صفحه مقاله نوشته باشد نسبت به همین موضوعی كه امروز مطرح كردم، مسئله ساده است.

آقا این همه كتاب در غرب می نویسند، شوخی نیست، هم چه چیزی نیست كه خیال باشد، مشروطه كه می آید «وحدت علوم» هم همراهش می آید، این «وحدت علوم» همان «وحدت علوم» قرن هیجدهم یهودی و ماسونی و صهیونی است، نمونهٔ بارز و كاملش این «راسیونالیسم كریتیك» است. اصلاً یك «وحدت علوم» به عنوانی كه با «دكتر هشترودی» كه یك مقداری رفته بود به «وحدت علوم» می نشستیم، گفتگو می كردیم كه در «وحدت علوم» هنر یك معنایی پیدا می كند، تكرار می كردیم با «دكتر هشترودی» خود من هم در راه بودم، اصلاّ به اندازهٔ «دكتر هشترودی» هم سراغ نداریم كسی كه «وحدت علوم» را طرح بكند. اگر بعدها خراب شد تنها بود وگرنه یك قدری استعداد داشت انصافاً، اگر در اروپا بود اینطور ممكن بود نشود، حتی اگر «هشترودی» خراب نشده بود استعداد داشت، چون زبان هم شرط است، ما زبان هم نداریم…

یك جریان دیگری هم هست كه من انصاف می دهم با اینك۱۷۹۹۱; یهودی هستند بعضی هاشان بسیار كار كرده اند آنها یك قدری جمع می كنند ولی انصافاّ سواد دارند، یك جور حالت انقلابی هم درشان هست ولی یهودی اند در عین حال «خودبنیادی» هم هست و نهان كاری هم هست، یك جریان «دیالكتیك ماركسیست» هم هست آن هم همین طور است، حالا راست دارد، چپ دارد. آنها یك منطقی دارند «دیالكتیك ماركسیست» كه كم كم یك قدری از جریان های منطقی دیگر می خواهد استفاده كند مخصوصاّ در اروپای شرقی و حالا برایتان می گویم این مناظرات چه بود در مملكت ما، نمی خواهم رد یا قبول كنم، این چه دیالكتیكی بود؟

در آن جریان اشخاص با اطلاعی هستند هم از هرمونوتیك استفاده می كنند هم از جریانهای دیگر، یك جور حالت انقلابی هم دارند حتی زیر دستشان «گروپن دینامیك» هم هست چنانچه یك دسته در سال ۱۹۶۸ بود در فرانسه شلوغ كردند سنگ های خیابان را كندند می زدند توی سر پلیس، اینها «دسته های توانمند انقلابی» بودند «گروپن دینامیك»، اینها جمعیتی هستند بنام «حوزهٔ فرانكفورت» Frankfurter Schule فلسفه شان را «نظریهٔ انتقادی» Kritischen Theorie (كریتیك تئوری) هم می گویند در مقابل «راسیونالیسم كریتیك» كه تعلق به دستهٔ «پوپر» دارد «نظریهٔ انتقادی»، همان «حوزهٔ فرانكفورت» كه یهودی اند تمامشان ابتدا در جنگ دوم از آلمان رفتند به هلند. دو نفر كتابی نوشتند هردوشان هم باسوادند یكی «هور كهایمر» Horkheimer Max ۱۸۹۵ ۱۹۷۳ و دیگری «آدرنو» Adorno, Theodor ۱۹۰۳ ۱۹۶۹ هر دویشان مرده اند یكی كه بعد از این دو نفر هست «ماركوزه» Marcuse, Herbert ۱۸۹۸ ۱۹۷۹ بود كه آنهم مرد كسی كه باقی مانده فعلاً «یورگن هابرماس» Habermas, Juergen ۱۹۲۹ است مرد بسیار باسوادی است البته سوادش به پای آقای … نمی رسد چون آقای … گفت كتابش اندیشهٔ جهانی ست. باید «هابرماس» برود پیش … درس بخواند البته مطالب … آنقدر مهم است كه «هابرماس» نخواهد فهمید و نخواهد خواست هم كه بفهمد، این آقای «یورگن هابرماس» «علوم انسانی» را تقسیم می كند و «علوم انسانی» را از «علوم طیبعت» جدا می كند، تقسیمات دقیقی دارد از همه جا استفاده كرده و عیناً حرفهای «ماركوزه» را نمی زند، «ماركوزه» هم مثل آن دو نفر نمی گوید ولی با این همه جهتشان واحد است، كتاب هایی كه می نویسند عین هم كه نیست، هر كدام ابتكار دارند، كتاب هایی هم دارد «یورگن هابرماس»، یك جلسه ای هم بود در سال ۱۹۶۰ كتاب مهمی است، بحث هایی هم شده است از جمله «پوپر» بحث كرده است، «پوپر» «هابرماس» را رد می كند و «هابرماس» «پوپر» را رد می كند اسمش هم هست «نزاع بر سر تحصل» (پوزیتیویسم) معروف است عدهٔ زیادی در آلمان تشكیل جلسه دادند و بحث هایی در گرفت. «یورگن هابرماس» صد در صد نیامده تابع «هرمونوتیك» «ویلهلم دیلتای» بشود، از «هرمونوتیك» استفاده كرده است حالا قبلاً بگویم به این «هرمونوتیك»، روشش را «Verstehen» هم می گویند من ترجمه می كنم به «درایت» .

فرق این است كه شما در «علوم طبیعت» بیان علت می كنید، قوانین وضع می كنید اما در «علوم انسانی» یك تعبیری دارند بهش می گویند « verstehen» كه آن «فهم معنا»ست و در «فهم معنا» قانون نمی شود بیان كرد. شما وقتی می خواهید بروید به شیمی این ماده كه غرض و معنا و جهتی تو كارش نیست تا ببینیم چه می خواهد، خواستش چیست؟ ماده كه خواست ندارد، «معنا» یعنی «مقصد»، اصلاً یك معنای معنا یعنی مقصد، شما برای ماده هست كه قانون وضع می كنید اعم از اینكه فیزیك باشد و یا شیمی، اما به انسان كه آمدید این انسان خواست دارد، غرض دارد، زبان دارد، باید بفهمید فهم كنید انسان دیگری را و بیان كنید، هزار و یك بازی است لذا اینها را نمی شود با فیزیك و شیمی یكی خواند.

اگر خواندی می میرد و دیگر نمی شود انسان را بفهمد، از انسان دور می شود و دیگر نمی تواند دیگری را فهم كند این را اصطلاحاً می گویند «درایت» یا «فهم معنا»، در شیمی و فیزیك لازم نیست شما اهل ذوق و فهم و درایت باشید با منطق صرف و فرمول ریاضی بیان می كنید شیمی چیست و معادله می دهید اما در بیان اینكه انسان چیست، در یك جامعه ای مردم چه هستند یك چیزی می خواهد، یك لطف و قریحه ای می خواهد كه این لطف و قریحه و منطق را نامش را گذاشته اند «Versthen» سابقاً من گفتم روش در آن قسمت… است بیان علت است علل را بیان می كنید و بعد از بیان علت قوانین وضع می كنید، الآن یكی از بیماریهایی كه در این مملكت هست این است كه هر چیزی را می خواهیم ندانسته از روی «علوم طبیعت» برایش علت پیدا كنیم هر حركتی را می گوییم بگردیم علت یابی كنیم این «پوزیتیویست زدگی» است بدون اینكه بفهمیم «پوزیتیویسم» چیست، این كشتن انسان است به عقیدهٔ «هرمونوتیك» ها، اصلاً نمی تواند انسان جامعه را بفهمد، هنوز كلمهٔ فهم كه می گوییم «فهم الفاظ» است در «هرمونوتیك» زبان اهمیت خاصی دارد، در روش منطق «زندآگاهی» مسئلهٔ زبان یك قوم راهی است كه بفهمید این قوم در چه مرحله ای است، كارهای زیادی هم در این قسمت شده اگر شما «پوزیتیویست زده» بودید، اگر شما رفتید به «وحدت علوم» بدون اینكه «وحدت علوم» را بفهمید… این علم «درایت» «فهم كلمات» است دیگر، این «درایت» كه من گفتم روشی است برای اینكه شما بفهمید «روایات» كدامش درست است كدامش غلط، منطق روایات است، «روایت» به یك معنایی یعنی «تاریخ»، تاریخ را شما بفهمید تحقیق كنید «علم رجال» است و «علم درایت» است، «درایت» معنایش همین است علت این است كه من در روش منطق «علوم انسانی» گفتم «درایت»…

ما «وحدت علوم» زده ایم بدون اینكه علوم آمده باشد در این مملكت…

«علم زدگی» بدون علم داشتن، آن هم كدام علم؟ آن «وحدت علوم»ی كه بدست غالباّ مرتجعین است خاصه «حافظان وضع موجود» و «بورژوازی» به معنای عام لفظ …

نوشتار حاضر متن سخنرانی مرحوم سید احمد فردید می باشد که پیش از از این در سالنامه فرهنگی هنری موقف سال دوم، شماره دوم ، شهریور ۱۳۸۳ به چاپ رسیده است.

سخنران: سید احمد - فردید

منبع: سایت - باشگاه اندیشه - به نقل از سالنامه فرهنگی هنری موقف سال دوم، شماره دوم ، شهریور ۱۳۸۳