پیشرفت علوم در دوره اسلا می متأثر از فلسفه یونان، هند و فلسفه ایران قبل از اسلا م بود. خلفای عباسی مانند شاهان ایران توجه خاصی به علم داشتند. در اواخر قرن دوم هجری یكی از بزرگترین دانشمندان ریاضی محمد ابن موسی خوارزمی بود كه آثار خوارزمی بر فرهنگ اسلا می و عربی تاثیر زیادی داشته است. این دانشمند جدول الگاریتم را تهیه كرد و علم جبر را تكامل بخشید. كتاب جبر و مقابله خوارزمی به لا تین (جرادسرمونا) ترجمه می كند و تاثیر عمیقی را در رشد تفكرات ریاضی عرب در قرون وسطی می گذارد.

در دوره اسلا م دانشمندانی چون ابوریحان بیرونی، خواجه نصیرالدین طوسی و زكریای رازی، جابرابن حیان و ابن هیثم بود كه ابوریحان بیرونی دایره المعارف نجوم را نوشت و در آن دوره چرخش زمین به دور خورشید را پیش بینی كرد.

خواجه نصیرالدین طوسی قرن (هفتم هجری) در نظریه تغییرپذیری وراثتی نیروی هدایت گری به سوی تكامل را می نویسد كه همه موجودات زنده می توانند تغییر یابند و اندام های موجود زنده می تواند تغییر پیدا كند، این تغییر به نسل بعد از آن منتقل می شود، خواجه نصیرالدین طوسی پنج قرن قبل از لا واز (دانشمند فرانسوی) و میكاییل لوموتف روسی (قانون ماده) اصل رفتار ماده را مطرح كرد.

زكریای رازی در دانش طب، الكل و اسید سولفوریك را اختراع كرد و بنیانگذار فیزیك كاربردی بود، این دانشمند ایرانی از تجارب خود كتاب هایی را تالیف كرده، ابوبكر جوینی كه شاگرد او بود. كتاب جامعی را در طب به فارسی نوشت.

جابرابن حیان، شیمی دان مشهور ایرانی كه در دایره المعارف جهان ثبت شده، به عنوان پدر اختراعات در آن دوره شناخته می شود، از اختراعات جابرابن حیان می توان ماده رنگ در رنگ آمیزی پارچه، تقطیرعصاره گیاهان و گل ها (ماده اصلی عطر) و داروهای درمانی و باروت را نام برد.

ابن هیثم (۴۱۸ ۳۴۴ هجری) كه در غرب به عنوان الهاوزن )Alhazen( معروف بود و به عنوان پدر اپتیك (آنچه كه مربوط به نور و لنز و آینه می شود) نوشته های این دانشمند بزرگ درخصوص لنزها، آینه ها و شكست و انعكاس نور معروف است. در بررسی های علمی در رشته دانش طب ابوعلی سینا را داریم، این دانشمند بزرگ ایرانی موضوعات مختلفی را درباره طب می نویسد.

كتاب قانون وی قرن ها به عنوان كتاب مرجع در اروپا مورد استفاده قرار می گرفته است. بعد از ابن سینا دانشمندان زیادی پا به عرصه وجود نهادند، اما هیچیك از آنها شهرت و برتری ابوعلی سینا را كسب نكردند.

زین العابدین اسماعیل جرجانی در این دوره بزرگترین كتاب طب را تالیف و به چاپ می رساند. بررسی تاریخ علم در ایران نشان می دهد. ایرانیان در رشته های دیگری مانند گیاه شناسی، داروشناسی، شیمی، جانورشناسی و معدن شناسی در گذشته حاذق بوده اند. دانشمندان در دوره های مختلف در گذشته تلا ش كرده اند و پیشرفت امروزه در تولید علم، مدیون تلا ش هزاران دانشمند می باشد.

در عصر حاضر دانشمندان ایرانی همچون گذشته در عرصه های علمی پابه پای دیگر دانشمندان پیش رفته اند. یعنی با تاسیس دارالفنون در دوره حكومت قاجار كه توسط میرزا تقی خان امیركبیر انجام گرفت، هدف از تاسیس آن تعلیم و تربیت متخصصان ایرانی در زمینه های گوناگون علمی و صنعتی در دهه (۱۲۷۰ هجری) بود. موسسه آموزش عالی در رقابت با دارالفنون تاسیس گردید كه همان آكادمی نظامی تهران یا مدرسه نظام بود. در سال (۱۲۷۸ هجری) دانشكده علوم سیاسی در وزارت امور خارجه تاسیس می شود و در سال ۱۹۳۴ میلا دی برابر با ۱۳۱۳ هجری دانشگاه تهران ساخته می شود.

امروزه دانشمندان ایرانی در موسسات پژوهش و تحقیقات تلا ش های زیادی را در پیشرفت علم می كنند. تولید علم براساس اطلا عات علمی )ISI( رشد مقالا ت از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۴ حدود ۱۰ برابر شده است كه به لحاظ طبقه بندی علمی در جهان كشورمان از میان ۱۴۶ كشور بعد از چین رتبه اول را دارا می باشد.

در عصر حاضر كشور ایران گام های موثری در تولید علم برداشته است و پیشرفت چشمگیری را در زمینه تمركز بر آموزش و پرورش داشته است. در ۱۰ سال گذشته نشر آثار دانشمندان ایرانی در مجلا ت بین المللی چهار برابر شده و در مقایسه با كشورهای اسلا می مقام اول را كسب كرده است. بعد از انقلا ب اسلا می در ایران به واسطه مسائل سیاسی و تحریم های بسیار، تولید علم قابل توجه بوده است. محدودیت هایی نظیر دسترسی به امكانات پیشرفته كارگاهی و آزمایشگاهی، عدم حضور در سمینارها و كارگاه های آموزشی در كشورهای پیشرفته و عدم مبادله دانشجو در سطوح مختلف آموزشی پیشرفت داشته ایم.

با پیروزی انقلا ب اسلا می سال (۱۳۵۷) رشد جمعیت دانشجو از ۱۰۰ هزار نفر به دو میلیون نفر در سال ۱۳۵۸، نشانه حركت جهشی كشور ایران در علم است، در بررسی ها مشاهده می كنیم. زنان بیش از ۵۰ درصد دانشگاه ها را تشكیل می دهند. در علوم تجربی، داروسازی، بیوشیمی و پلیمر و همچنین در زمینه بیوفیزیك بخصوص بیوفیزیك مولكولی از سال ۱۳۶۹ دانشمندان ایرانی شهرت جهانی داشته اند.

در زمینه نانوتكنولوژی و بیوتكنولوژی هزینه های بسیاری انجام گرفته و پیشرفت های خوبی را داشته ایم.

اولین گوسفند شبیه سازی در سال ۱۳۸۵ در ایران متولد می شود. در نجوم در ساخت و تاسیس رصدخانه و در زمینه كیهان شناسی پیشرفت قابل توجه ای را داشته ایم، در سال های اخیر دانشمندان ایرانی پیشرفت های چشمگیری در تكنولوژی هسته ای به خصوص در زمینه پزشكی هسته ای داشته اند. معتقدیم دانشمندان ایرانی اولین پایه گذاران معرفتی در ظهور رنسانس بوده اند تا با انسجام بیشتر جامعه علمی در ایران شاهد پیشرفت علم در عصر حاضر باشیم.

احمد كاشانی